Vlaams Haïti Overleg

Jacques Stephen Alexis met vrouw en kind

In een oogopslag

Ook Arnold Antonin was van de partij om twee van zijn recente documentaires voor te stellen, de eerste over René Depestre, de tweede over Jacques Stephen Alexis.

In de documentaire “René Depestre, On ne rate pas une vie éternelle” wordt René Depestre geïnterviewd in zijn woning in Parijs. In een twaalftal momenten wordt er teruggeblikt op zijn verleden als communist, globetrotter, vrouwengek en schrijver.

In de documentaire “Mort sans sépulture” reconstrueert de cineast via interviews met nabestaanden het leven van Jacques Stephen Alexis en probeert hij uit te klaren op welke wijze de beroemde schrijver aan zijn einde was gekomen. Niet toevallig verwijst de titel naar het toneelstuk van Sartre “Morts sans sépulture”, waarin 5 verzetslieden tijdens de Tweede Wereldoorlog worden onderworpen aan folteringen.

Jacques Stephen Alexis kwam waarschijnlijk om het leven na folteringen in het beruchte Fort Dimanche. Hij was neuroloog, politicus en schrijver. Hij stichtte de PEP, Parti d’Entente Populaire, een communistische partij in Haïti, en vertegenwoordigde deze partij zelfs op een internationale bijeenkomst in Moskou. Zijn politieke overtuiging maakte hem echter tot een geduchte tegenstander van president François Duvalier. Zijn terugkeer uit ballingschap in 1961 werd hem uiteindelijk op 39-jarige leeftijd fataal.

Zijn bekendste werken zijn “Compère Général Soleil“ (1955) en “L’espace d’un cillement” (1959). “Compère Général Soleil” werd ongetwijfeld geïnspireerd door de roman “Gouverneurs de la rosée” (1944) van Jacques Roumain. In deze geëngageerde literatuur voeren de hoofdpersonages een strijd om de levensomstandigheden van hun gemeenschap te verbeteren. In “Compère Général Soleil” wordt de toestand van de Haïtiaanse suikerrietkappers in de Dominicaanse Republiek aangeklaagd.

“L’espace d’un cillement” (Een oogopslag) wordt beschouwd als een meesterwerk uit de Haïtiaanse literatuur. Het is een liefdesverhaal in zes hoofstukken, naar de zes zintuigen. Inderdaad, ook het zesde zintuig komt aan bod. Uit de nauwgezette beschrijving van de waarnemingen blijkt de wetenschappelijke scholing van de auteur. Het verhaal speelt zich af tijdens de Goede Week, eind jaren ’40. In een bordeel ontmoet een prostituee een jeugdvriend. Zij brengen enkele dagen samen door. Uiteindelijk besluit Nina Estrellita (of Eglantina) het bordeel vaarwel te zeggen. Uit vrees om hem teleur te stellen kiest zij echter niet voor een leven met de mecanicien El Caucho (of Rafael).

Arnold Antonin zou ook een documentaire voorbereiden over de geëngageerde schrijfster Marie Vieux-Chauvet, die de weg bereidde voor de latere vrouwelijke Haïtiaanse auteurs.

Droom of werkelijkheid

Het magisch realisme is een constant gegeven in de Haïtiaanse literatuur, ook bij de moderne auteurs. De grondlegger hiervan zou de Cubaanse auteur Alejo Carpentier zijn. Na een bezoek aan Haïti schreef hij “El reino de este mundo” (1949), (Het koninkrijk van deze wereld). Deze historische roman behandelt de Haïtiaanse onafhankelijkheidsstrijd begin 20e eeuw.

Het magisch realisme, de verweving van droom en werkelijkheid, vindt men zowel in de Haïtiaanse schilderkunst als in de literatuur terug. Er bestaat een sterke invloed van de voodoo, waarin het verlangen wordt opgewekt naar een vereniging met de geesten van het mythische Dahomey (nu Benin), naar de Afrikaanse roots van de uit hun leefgemeenschap weggerukte slaven.

Poëzie-avond

Vanaf de onafhankelijkheid tot nu kenden vele Haïtianen een rusteloos bestaan, waarbij ze Haïti verlieten om de politieke repressie te ontvluchten, of omdat het vaderland geen socio-economische perspectieven bood. Vandaar dat het thema van het onderweg zijn, het zich overal en nergens thuis voelen, de zoektocht naar een identiteit, voortdurend opduikt in de Haïtiaanse literatuur, o.m. in de recente romans hieronder:

- Gary Victor, Les temps de la cruauté, Philippe Rey, 2017 – Louis-Philippe Dalembert, Avant que les ombres s’effacent, Sabine Wespieser, 2017 – Néhémy Pierre Dahomey, Rapatriés, Editions du Seuil, 2017 – Makenzy Orcel, L’ombre animale, Zulma, 2016 – Emmelie Prophète, Le bout du monde est une fenêtre, Mémoire d’Encrier, 2015 – James Noël, La migration des murs, Galaade, 2016 – Rodney Saint-Eloi, Passion Haïti, Éditions du Septentrion, coll. Hamac, 2016 – Dany Laferrière, Tout ce qu’on te dira pas Mongo, Editions Mémoire d’Encrier, 2015

Talenknobbels

Wegens zijn belangrijke bijdrage aan de Franstalige literatuur werd Dany Laferrière in 2013 opgenomen in de prestigieuze Académie Française als eerste Haïtiaan en zelfs als eerste Canadees.

Niet alle Haïtianen schrijven in het Frans. Edwige Danticat bijvoorbeeld verkiest het Engels. Verschillende van haar romans werden in het Nederlands vertaald.

Wegens de beperkte afzetmarkt voor Creoolse boeken is de literatuur in het Creools nooit echt doorgebroken. Baanbrekend werk werd hier verricht door schrijver/schilder Franketienne met zijn roman Dézafi (1975) en vooral zijn immens populaire theaterstuk Pélin Tèt (1978). Vele Haïtianen, onder wie ook de intellectuelen, hebben nooit geleerd Creools te lezen of te schrijven. Bij een theaterstuk valt deze barrière echter weg. In Pélin Tèt (Muizeval) bevinden de twee hoofdpersonages Polydor, de intellectueel, en Pyram, de analfabeet, zich als migranten in een klein appartement in New York in een uitzichtloze situatie.

Wat betreft de Creoolse poëzie dient zeker Felix Morisssau-Leroy vemeld te worden met zijn bundels Dyakout (vanaf 1953).
Tot slot enkele titels verkrijgbaar in het Nederlands:

DANY LAFERRIERE – Vrijen met een neger tot je zwart ziet. – Eroshima.

ALEJO CARPENTIER – Het koninkrijk van deze wereld

EDWIDGE DANTICAT – Vaarwel, broer – De dauwbreker – Land voor de levenden – Krik? Krak!
Adem, ogen, herinnering

RENÉ DEPESTRE – Hadriana in al mijn dromen

GRAHAM GREENE – De komedianten

KETTLY MARS – Wrede seizoenen