“Grote woorden”


Foto: Reuters/Carlos Barria

Het hele straatgebeuren – stappen en praten, kopen en verkopen – valt stil. Iedereen kijkt in dezelfde richting, komt wat dichterbij en luistert met volle aandacht om geen woord te missen. Het is alsof een straattheater gaat beginnen, de twee antagonisten – twee vrouwen – zijn reeds ter plaatse. Maar dit is geen toneel, het is een vlammende ruzie en dat is bittere ernst. Die woede-uitbarsting is ook een dorpsgebeuren, iedereen wil het van nabij volgen.

De spontane vriendelijkheid van de bevolking maakt indruk op elke bezoeker in Haïti. Iedereen groet je met een glimlach en wil weten vanwaar je komt, waarheen je gaat, of je kinderen hebt en wat je doet in het leven. Er komt geen eind aan de belangstelling en de vele vragen. Toch hebben al die vriendelijke mensen ook een paar dorpsgenoten die ze het liefst ontwijken en sinds jaar en dag geen goeie dag meer zeggen. Soms gaat het zelfs over een grote haat en een diep misprijzen. Soms wordt die vijandige houding van generatie op generatie doorgegeven en weet men niet precies hoe alles is begonnen. Het kan ook gaan om een verdachtmaking, een roddelpraatje of een onuitgesproken vermoeden. Maar als aan de basis een openlijke ruzie ligt, dan weet heel het dorp hoe het conflict ontstond en welke grote woorden er werden gezegd.

Zoals bij een echt toneel gaan de acteurs van een openlijke ruzie volledig in hun rol op. De tonaliteit en het volume van hun stem veranderen. Met het draaien van ogen en hoofd, met de gebarentaal van hun lichaam maken ze duidelijk dat de tegenspeler een gemeen en verachtelijk iemand is. Bij een ruzie komt een nieuwe woordenlijst te voorschijn, de meest vulgaire en kwetsende woorden slingert men elkaar naar het hoofd. De woede-uitbarsting is vermoeiend en vergt het uiterste van de mens. Plots – alsof het zo in het boekje staat – valt de scheldpartij stil en gaan de twee ruziemakers van elkaar weg. Je denkt dat het welletjes is geweest en dat het gewone leven kan hervatten. Niets is minder waar.

Meestal gaan ze een eindje weg en keren dan plots terug. Het is alsof men nog een paar woorden aan de vorige scène wil toevoegen, alsof men wil alles eens herspelen met nog meer kracht en met nog meer kwetsende woorden. Soms keert men twee of driemaal terug om verder ruzie te maken. Het is alsof er geen eind komt aan de scheldpartij. Toeschouwers luisteren met volle aandacht, geen enkel woord ontgaat hen, maar niemand doet een poging om het conflict bij te leggen.

De woede vergt veel fysieke krachten van de twee vrouwen. Na een ruzie kunnen sommige mensen een paar dagen niet spreken of eten, anderen moeten een tijd in bed blijven. Soms is er een gevaarlijke stijging van de bloeddruk. Aan een patiënt met bloeddrukproblemen is de eerste vraag altijd of hij of zij zich niet kwaad heeft gemaakt. Voor een vrouw die de borst geeft, is zich kwaad maken bijzonder gevaarlijk. De moedermelk kan naar het hoofd stijgen, met krankzinnigheid of de dood tot gevolg.

De gevolgen van een openlijke ruzie zijn bijna onherstelbaar. Met enige fierheid zeggen mensen dat ze iemand sinds meer dan twintig jaar geen goede dag hebben gezegd en dat ze dat ook nooit meer zullen doen. Heel uitzonderlijk komt het nog tot een verzoening. Zoals de ruzie een publiek gebeuren was, zo gebeurt de verzoening ook in het bijzijn van getuigen. Zoals de ruzie maakt ook de verzoening grote indruk op de aanwezigen. Nieuwjaarsdag of sommige gebedsvieringen nodigen uit tot verzoening. Die vindt plaats zonder inleiding en zonder woorden. Twee mensen vallen wenend in mekaars armen. Vanaf dat moment blijven ze bevriend tot de laatste snik van hun leven. Met geen woord rept men nog over de grote ruzie.

Je blijft altijd vreemdeling bij zo’n hoog oplopende ruzie. De draagwijdte van sommige vulgaire woorden ontgaat ons, vooral als men mekaars moeder beschimpt, voelen we ons onwennig. Als je in Haïti erg kwaad wordt, dan gebruik je het best een paar Vlaamse krachtwoorden. Zo zien de mensen dat je kwaad bent en die blanke woede maakt ook wel indruk op hen. Maar je zegt geen kwetsende woorden en dat is het belangrijkste. In sommige gevallen heeft een gezond Vlaams krachtwoord een zalvend en heilzaam effect.

Raymond De Caluwé
1 maart 2007

Meer artikels uit deze rubriek