Het Haïtiaans Creools in de schijnwerpers

Elk jaar op 28 oktober, en dit al sedert 1982, worden de Creoolse taal en cultuur gevierd in de Creoolstalige landen en gemeenschappen. Het gaat om 10 miljoenen mensen in de hele wereld! Een begeesterend verslag.

Ter gelegenheid van de twintigste internationale feestdag van de Creoolse taal organiseerde de Haïtiaanse Kring voor de Creoolse Communicatie en Cultuur (REKKK) dit jaar een reeks culturele activiteiten in Port-au-Prince om het Creools te promoten. De activiteiten hadden plaats van 23 tot en met 28 oktober in het Klein Seminarie St Martial-College.

Met deze culturele week wil de REKKK het Haïtiaanse volk wijzen op, enerzijds, de onmisbaarheid van de Creoolse taal als historisch erfgoed en als basis voor de ontwikkeling van het land en, anderzijds, als wapen tegen de oprukkende culturele globalisering, die met de dag veld wint.

De meervoudige Haïtiaanse cultuur heeft wortels in de Indiaanse, de Europese en de Afrikaanse beschaving.. Ze uit zich in tweezijdigheid: taalkundig (Frans – Creools), religieus (christelijk – voodoo) en sociaal (stad – platteland). De Haïtiaanse cultuur is helemaal geen kunstmatig ‘elite’-product dat aan de basis werd opgedrongen. Ze is vooral aanwezig in het hart van de bevolking, op het platteland, in de straten en in het openbare leven, in de hutten en huisjes, in het stof en in de armoede. Pas veel later heeft de cultuur de weg gevonden naar de kunstgalerijen en musea, en zo internationale bekendheid verworven. Zo kan men de boodschap verstaan die tijdens de Creoolse week werd uitgedragen.

In de uitgebreide reeks activiteiten vond men relevante conferenties en gesprekken rond thema’s in verband met de Creoolse taal, identiteit en cultuur.

REKKK

De Haïtiaanse Kring voor de Creoolse Communicatie en Cultuur (REKKK) is een consortium van Haïtiaanse verenigingen: ‘Afrikarib’ (mode), ‘Karayibo’ (theater), de afdeling Communicate van de faculteit menswetenschappen, ‘Sosyete Animasyon Kominikasyon Sosyal’ (SAKS – volkseducatie met de gemeenschapsradio’s), en het tijdsschrift ‘Bon Nouvél’.

Deze kring vraagt aan de Haïtiaanse regering vooral de integratie van de Creoolse taal in de CARICOM.

  • Taalkundige Yves Déjean strijdt om de erkenning van het Creools in de Caraïben. Jocelyne Trouillot, rector van de “Caribische Universiteit”, sprak over Haïtiaans-Creoolse schrijvers en de rijke Creoolse literatuur.
  • Taalkundige Pierre Vernet had het over de vereisten van een aan Haïti aangepast taalbeleid; hij pleitte ook voor een duidelijke planning om grote momenten uit de Creoolse cultuur in Haïti te herdenken (daarbij verwees hij naar de culturele uitwisselingen en de historische strijd in het land die het Haïtiaanse volk geleidelijk hebben samengebracht).
  • Er kwam ook een pas afgestudeerde sociologe aan bod, die onlangs haar thesis in het Creools (tweede geval in Haïti!) met de grootste onderscheiding aan de faculteit menswetenschappen verdedigde. Deze studente lichtte de resultaten van haar veldonderzoek over het Creoolse identiteitsgevoel bij de Haïtiaanse leerlingen toe.
  • Vertegenwoordigers van PAPDA, het “Haïtiaanse platform voor overleg over alternatieve Ontwikkeling”, valoriseerden de Haïtiaanse voedseltraditie en de kwaliteit van de landelijke producten. Oprichters van volksradio’s getuigden over het gebruik van de Creoolse taal in de Haïtiaanse media, en Ary Regis, professor sociale communicatie, sprak over de sterke en zwakke punten van de communicatie in het tijdperk van de globalisering.

De REKKK programmeerde ook andere ontmoetingsmomenten met stylisten, een modeshow, toneelstukken (animatietheater, gedichten, poppentheater), muziek (liedjes van het platteland, volksdansen, ‘wortel’- en ‘troubadour’-muziek), een kledijtentoonstelling, een proefwinkeltje van traditionele eetwaren. De tentoonstellingen en spektakels hadden tot doel de waarde van de oude gewoonten, de levende tradities en moderne Haïtiaanse creaties te tonen.

Enkele stevige slogans, in het Creools uitgedrukt, ritmeerden deze zittingen: “Het Creools is onze moedertaal”, “Wij zijn allen Creolen”, “Onze wortels zitten diep in ons verankerd”, “Onze cultuur is onze kracht, onze kracht is onze cultuur”, “Onze cultuur is onze weerstandsvermogen tegen de globalisering”, “Een land zonder cultuur is een land zonder ziel”, “Welkom in het huis onzer wortels”, enz.

Er werd een radiowedstrijd georganiseerd voor de onafhankelijke Haïtiaanse volksradio’s die werken aan volkseducatie. De milieuproblematiek was het thema van deze productiewedstrijd.
Tot slot werd een documentaire film getoond, getiteld “Sa se radio pou nou” (dat is onze radio), die de vereniging SAKS onlangs rond het werk van de volksradio’s realiseerde. Met dit mobiliserend filmpje werd de twintigste internationale verjaardag van de Creoolse taal en cultuur op maandag 28 oktober afgesloten.

Andere landen hebben het Creools in dezelfde periode hulde gebracht: Montréal, Cuba, de Seychellen, Mauritius, Ste-Lucie, Dominica… Achtentwintig oktober werd gekozen omdat het eiland Dominica op die dag al sedert jaren een Creoolse dag organiseert. Het bestaan van de internationale Feestdag van het Creools op 28 oktober is te danken aan de inspanningen van de overheid van de Seychellen, die reeds sinds 1982 een Creoolse week op het getouw zet. Sindsdien nemen de Seychellen elk jaar op 28 oktober de organisatie van grootschalige activiteiten in de Indische Oceaan op zich, waardoor volksattracties en academische onderzoeken aan bod komen.

Wat dan in 2003, in voorbereiding op de tweehonderdste verjaardag van de Haïtiaanse onafhankelijkheid? De REKKK belooft dat er hele jaar door op diverse plaatsten tal van activiteiten met symbolische betekenis zullen worden georganiseerd. Een voorbeeld: op 7 april, de tweehonderdste verjaardag van het overlijden van Toussaint Louverture; op 18 mei, de tweehonderdste verjaardag van de Haitiaanse vlag; van 14 tot en met 21 augustus, de tweehonderdste verjaardag van “Bois Caiman” (een voodooceremonie die het sein gaf tot de slavenrevolutie op Saint-Domingue en zo uiteindelijk tot de onafhankelijkheid van Haïti zou leiden); op 18 november de tweehonderdste verjaardag van de “Slag van Vertières”, enzovoort.

Op voorstel van professor taalkunde Pierre Vernet is, onder verwijzing naar de meest ‘stichtende’ gebeurtenis van de Haïtiaanse identiteit: de ceremonie van Bois Caiman, nu reeds afgesproken om die datum, 21 augustus, uit te roepen tot Nationale Feestdag van het Haïtiaans Creools. Wordt ongetwijfeld vervolgd!

Bénédicte Willemart
1 december 2002