Vlaams Haïti Overleg

Dubbelgesprek met Pierre Espérance en Colette Lespinasse

Hoe evalueren jullie de huidige politieke toestand, welke zijn de vooruitzichten? Concreet: bestaat er een kans op ernstige verkiezingen?

Colette: Om volgende jaar eerlijke, goede verkiezingen te hebben, moeten er volgens mij twee voorwaarden zijn vervuld. Eén: de veiligheid. De bevolking moet erop kunnen vertrouwen dat ze veilig kan gaan stemmen. De regering moet er dus in slagen een veilige omgeving te creëren, hetgeen nog niet het geval is. Ten tweede moeten er een aantal maatregelen worden getroffen ter bevordering van de deelname aan de verkiezingen door alle lagen van de bevolking, met name de minst gegoeden. Dat alles veronderstelt heel veel werk. Na wat er zopas is gebeurd – de overstromingen ten gevolge van de orkaan Jeanne – zal de energie een tijd lang in andere richtingen moeten worden gestuurd. Dat zal gevolgen hebben voor het verloop van de verkiezingen.

Ik stel, naar aanleiding van de overstromingen, vast dat er wel een regering is, maar dat die de situatie niet meester is, dat er geen infrastructuur is om bijvoorbeeld de hulpverlening op gang te brengen. Kun je in dergelijke omstandigheden wel goede verkiezingen verwachten?

Pierre: De Voorlopige Kiesraad is samengesteld, de negen leden zijn benoemd, ze zijn al enkele maanden aan het werk. De leden van die Kiesraad hebben zich evenwel nog niet op het terrein begeven om het verkiezingsproces daadwerkelijk in gang te zetten. Maar zonder ontwapening kan de verkiezingsmachine niet echt op gang komen, want allerlei gewapende groepen en gedemobiliseerde militairen controleren nog steeds bepaalde departementen. De Nationale Politie telt vandaag slechts 3.000 manschappen voor meer dan 8 miljoen inwoners! De veiligheidssituatie in Haïti is dus uiterst fragiel.

Colette: Iedereen weet dat de staat de voorbije jaren zeer sterk is verzwakt. Je kunt zeggen dat met de val van Aristide ook de staat is ingestort. Het is alsof de instellingen die het land moeten doen draaien, niet meer bestaan. Dat is nu de grote uitdaging: de instellingen terug opbouwen, maar dan op een nieuwe basis. Moeten we daarop wachten alvorens verkiezingen te houden? Of moeten we verkiezingen houden om legitieme machthebbers te hebben met een mandaat om die instellingen op te bouwen? Het lijkt wel de vraag van het ei of de kip… Volgens mij kunnen we niet onbeperkt in een toestand blijven met een regering die niet over een zekere legitimiteit beschikt om een aantal hervormingen door te voeren. Overigens zijn er ook nog de politici zelf, die druk uitoefenen. We zullen dus wel verkiezingen hebben, waarschijnlijk met de hulp en de steun van de internationale vredesmacht die nu in het land is.

“We moeten het woord geven aan de boeren en de vrouwen die op straat verkopen: naar hen wordt nooit geluisterd” (Colette Lespinasse)

Is er ontevredenheid onder de bevolking over die internationale vredesmacht?

Pierre: Of de Haïtiaanse bevolking denkt dat het om een bezettingsleger gaat? Ja. Het gaat om een bezetting van het grondgebied. In heel wat gevallen bijvoorbeeld treden die buitenlandse soldaten op zonder de aanwezigheid van de Haïtiaanse politie. Zelfs de voorlopige regering kritiseert de multinationale vredesmacht en vraagt zich af wat precies haar mandaat is. Wat verwacht je dan van de gemiddelde Haïtiaan?

Wat te denken van het optreden van de VS? Waren zij niet vastbesloten in te grijpen, met of zonder Aristide?

Colette: Ik denk van wel. Vergeet niet dat we deel uitmaken van het Amerikaanse continent, dat de VS de zaken daar onder controle willen houden. Zodra ze een regeringswissel verwachten, willen ze een zekere controle uitoefenen op wat er gebeurt, of het nu via verkiezingen is of langs een andere weg. Daarbij is handig gebruikt gemaakt van bepaalde zwakten van de democratische beweging in Haïti, die het aftreden van Aristide vroeg, en daarvoor het optreden van gewapende troepen billijkte. Daar zal ook wel buitenlandse manipulatie aan te pas zijn gekomen.

Vergeet echter niet: er was in Haïti geen regering meer. Een president die de controle over twee derden van het land heeft verloren, veel ministers die reeds ontslag hadden genomen, veel politiecommissariaten gesloten, wapens uitgedeeld aan de chimères (Lavalas-militanten), die overal de wet dicteerden… Aristide beheerste niets meer. Om zijn eigen vel te redden, heeft hij onderhandeld, en daar weten wij in Haïti het fijne nog niet van. Wat is er die nacht gebeurd, waarover heeft Aristide onderhandeld? Hij heeft met de Amerikanen een overeenkomst bereikt, een ontslagbrief ondertekend, maar zijn premier, Yvon Neptune, is aangebleven, twee weken lang nog.

Kan hij terugkeren?

Pierre: Ik denk van niet. Hij heeft heel wat uitleg te geven, vooral wat betreft de drugs en bepaalde misdaden, zoals wederrechtelijke executies.

“Aristide heeft heel wat uitleg te geven, vooral wat betreft drugs en bepaalde misdaden, zoals wederrechtelijke executies” (Pierre Espérance)

Colette: De toestand die wij thans kennen, met een verdeeld land, is ook een erfenis van zijn beheer. Hij beschikte over alle troeven, alle middelen, om het land opnieuw op de goede weg te zetten, hij heeft zijn populariteit echt slecht gebruikt. Hij heeft een volledig geruïneerd land achtergelaten, een volk dat zijn vertrouwen is kwijtgespeeld, en vooral een extreem verdeeld land, met wapens alom. Als hij terugkeert, zal dat de verdeeldheid nog opdrijven.

Hoe die ommekeer te verklaren? Miljoenen Haïtianen zijn toch voor die man de straat opgegaan…

Colette: Veel van de mensen die opnieuw de straat zijn opgegaan om zijn vertrek te eisen, zijn juist mensen die met hem hadden samengewerkt. Mij heeft het niet verbaasd. Ik heb zijn discours aandachtig gevolgd. Toen hij, priester nog, presidentskandidaat werd, is het eerste wat ik heb gezegd: “Daar komen ongelukken van, dit is niet de man op de juiste plaats.” In de gegeven omstandigheden was hij niet de juiste persoon om president van Haïti te worden. Zijn discours was niet constructief, er was geen samenlevingsproject, geen plan. Hij kon wel massa’s mobiliseren, maar dat was dan ook alles.

Dat ontbreekt ook bij alle andere politici.

Colette: Juist. Bij de organisaties zijn er wel voorstellen, maar die nog niet zijn omgezet in een politiek project. Er waren veel mensen die hem kenden, die met hem hebben samengewerkt, en net die mensen zijn nadien heel kritisch geworden. Als je dan structuren hebt die voldoende stevig zijn, kunnen die het ergste helpen voorkomen, maar juist dat hebben we in Haïti niet. Hij heeft net de zwakte van de staat gebruikt om opgang te maken als individu, maar hij had geen plan, geen project. We hebben dat gezien toen hij de tweede keer is teruggekeerd, toen hij zich had ontdaan van een aantal zaken en personen, en alleen nog dacht aan zijn eigen project, zoals we dat gezien hebben met andere politici, Duvalier en anderen. En we kunnen opnieuw in diezelfde val lopen!

Laatste vraag: wat te doen? De toestand lijkt nu nog slechter dan voor de zogenaamde democratisering.

Colette: Wat de politieke rechten betreft, is er toch heel wat vooruitgang geboekt. Als Aristide zijn dictatuur niet heeft kunnen vestigen, is dat juist daar een gevolg van. Hij heeft niet kunnen beletten dat mensen kritiek bleven spuien. Economisch en sociaal zijn we er niet op vooruitgegaan, dat is waar. Het lijkt er wel op dat hoe meer je de richting van de democratie inslaat, hoe meer je aan levenskwaliteit verliest. Aan al die zogenaamde democratiseringsprogramma’s en verkiezingsprogramma’s van de Wereldbank, het FMI enz., zit een pakje voorwaarden vast, waarbij geen rekening wordt gehouden met de echte wensen en noden van de bevolking. Het gaat altijd over liberalisering en zo. Haïti is nu het land van de regio met de laagste douanerechten! Maar dat gaat ten koste van de plaatselijke productie, van de toch al zwakke boerenbevolking, de kleine bedrijfjes… En dat leidt ons naar de catastrofe. Als het over verkiezingen gaat, moeten we de zaken in een ruimer kader bekijken, en rekening houden met de belangrijkste actoren, hén het woord geven: al die vrouwen die op straat verkopen, de boeren… Naar hen wordt nooit geluisterd.