Naar een meer verantwoord vaderschap?

Vrouwen aan het werk
Vrouwen aan het werk

Het Collectif Haïti de France had in maart 2012 een interessant vraaggesprek met Daniele Magloire, hoofd van Enfofanm, een organisatie die opkomt voor de rechten van de vrouw.

Welke rol speelt de vrouw in de Haïtiaanse maatschappij?

De Haïtiaanse maatschappij is ontstaan enerzijds vanuit de logica van het koloniaal systeem, en anderzijds vanuit het patriarchaal systeem dat toen in de Europese maatschappij, en zeer dikwijls ook in de Afrikaanse, in zwang was. De vrouwen bekleedden toen, net zoals in Frankrijk overigens, een minderwaardige positie op het vlak van erfenisrechten en juridische bekwaamheid in het algemeen. Zoals in Afrika meestal het geval was draaiden ze ook op voor de voedselvoorziening en waren ze verstoken van voorvaderlijke erfenis. Het koloniale systeem woog sowieso zwaarder voor de vrouwen omdat ze daarbij nog eens de mannelijke dominantie moesten ondergaan van blanken zowel als van zwarten.

De huidige Haïtiaanse maatschappij vertoont veel karakteristieken van een matrifocale maatschappij: de vrouwen hebben kinderen van verschillende mannen en de familie wordt rond vrouwen georganiseerd. Volwassen vrouwen van verschillende leeftijdscategorie leven trouwens vaak tezamen, en veelal zonder partner. Het eenoudergezin komt veel voor en is eigenlijk een uitvloeisel van Haïti’s slavengeschiedenis.

Welke samenlevingsvormen zijn het meest verspreid?

Er zijn er eigenlijke drie. Vooreerst heb je het huwelijk, de enige samenlevingsvorm die een wettelijk fundament heeft, hij komt echter weinig voor: het betreft zowat 12% van alle koppels. Dan is er de zogenaamde ‘plaçage’: de samenlevingsvorm volgens het gewoonterecht die het meest verspreid is over Haïti. Er is hier wederzijdse toestemming voor het samenwonen en de vrouw draagt de naam van de man. En al worden er geen papieren opgemaakt, toch heeft het niets te maken met de zogenaamde vrije relaties van de westerse samenlevingen. Een derde vorm is de ‘vivavèk’: er is wederzijdse toestemming maar geen verplichting tot samenwonen.

Welke rol spelen de mannen in dit alles?

De mannen zijn meestal polygaam in Haïti, al staat de wetgeving dat eigenlijk niet toe. Ze zijn dus vaak in meerdere relaties betrokken, terwijl de vrouwen meestal in een dynamiek van seriële monogamie zitten. Dit is dus de feitelijke toestand die sociaal geaccepteerd wordt. Het gedrag van de mannen wordt niet veroordeeld, integendeel, men ziet het als een blijk van viriliteit. Ondertussen hebben veel vrouwen wel een moeilijk leven. Ze worden tekort gedaan door een man die er ook andere relaties op nahoudt.
Het Haïtiaanse recht komt nog steeds voort uit de Code Napoléon en werkt daardoor discriminerend voor vrouwen. Zo kan een getrouwde man geen kind erkennen dat hij zou hebben bij een andere vrouw. Mannen kunnen ook niet verplicht worden om hun kind te erkennen.Gelijk welke man kan een kind komen aangeven bij de burgerlijke stand, vrouwen kunnen dat niet. In de praktijk leidt dit alles er vaak toe dat vrouwen hun kind laten erkennen door een man uit hun onmiddellijke omgeving zoals hun vader of broer. Als er dan later erfeniskwesties uit de doeken moeten worden gedaan, belandt men niet zelden in een onoplosbaar kluwen.

Is die man-vrouw ongelijkheid dan ingebakken in de Haïtiaanse maatschappij?

In wezen wel. De ongelijkheid wordt in stand gehouden via allerhande ideologieën, men beweert zelfs dat ze nuttig is voor de maatschappij en voor het goed functioneren van het gezin. Om de pil te vergulden komt men vaak af met het feit dat de Haïtiaanse vrouwen toch goed zichtbaar zijn in het publieke leven en er economische/commerciële activiteiten ontplooien, meer dan bijvoorbeeld in Noord-Amerika en andere Caribische landen. Men vergeet er dan wel bij te vertellen dat veel vrouwen slechts de ‘werksters’ zijn en geen eigenaars, noch van de producten, noch van het geld dat ze ermee verdienen.
In dit verband is het erg jammer dat een aantal internationale organisaties deze situatie niet echt schijnt door te hebben. Daardoor bevestigen ze vaak de bestaande ongelijkheid. Mannen kunnen hun verantwoordelijkheid voor het gezin blijven ontlopen en vrouwen worden door die organisaties slechts aangesproken voor gezondheidsprogramma’s binnen het gezin.
Gelukkig zijn er de laatste jaren heel wat vrouwenorganisaties ontstaan. Ze worden meer en meer politiek bewust en laten hun stem horen.

Wij hebben iets opgevangen over een wetsvoorstel in verband met ‘verantwoord vaderschap’. Kan u ons daarover iets meer vertellen?

We zijn vertrokken van de vaststelling dat het vaderschap op Haïti niet ernstig wordt genomen, terwijl elk kind toch recht heeft op een duidelijke afstamming én de identiteit die daarmee gepaard gaat. Bij vele geboorten uit samenlevingsvormen buiten het huwelijk wordt het kind beschouwd als geboren uit een ongekende vader. Is het een kind van een getrouwde man en een vrouw die niet zijn echtgenote is, dan is het uit overspel geboren en dus zonder rechten zoals het vroeger ook in de Franse rechtsspraak het geval was.
In al deze gevallen heeft het kind geen duidelijke vaderlijke afstamming en blijft het volledig ten laste van de moeder (meer dan 40% van de vrouwen zijn op die manier gezinshoofd). De nieuwe wet wil het mogelijk maken om het vaderschap op te sporen, bv. via een DNA-test. Ze wil de vader ook de verplichting opleggen om in te staan voor de kosten voor de opvoeding van zijn kind.

Deze wet werd reeds in 2009 in de Kamer aangenomen, maar ze werd nog niet gestemd in de Senaat. Vermits er zo weinig vrouwelijke senatoren zijn, wordt dit ongetwijfeld nog een spannende zaak!

Collectif Haïti de France, vertaling Paul De Wolf
21 december 2012

Meer artikels uit deze rubriek