Vrouwelijke metaalkunstenaars in Haïti

Metaalkunst maakt deel uit van het culturele erfgoed van Haïti
Metaalkunst maakt deel uit van het culturele erfgoed van Haïti

Wie bekommert zich om de metaalkunstenaars van Noailles?

In Noailles, op de weg van Port-au-Prince naar Malepasse (grens met de Dominicaanse Republiek) wordt de metaalkunst sinds 1950 van vader op zoon doorgegeven. Opmerkelijk is dat in dit professioneel mannenbastion een collectief van vrouwelijke metaalkunstenaars aan het werk is. Misschien een aandachtspunt in het kader van 8 maart – vrouwendag?

Etsnaald en hamer in de hand, omringd door nog onafgewerkte metalen sculpturen op de grond, zo werken Guerlande (33) en Armelle (36) in hun geïmproviseerd atelier op een vacant terrein. In een hoofdzakelijk mannelijk werkmilieu zijn de zussen Balan de enige vrouwen die de metaalkunst hebben geleerd en er hun beroep van hebben gemaakt. Ze geven ons een andere kijk op de metaalkunst in Haïti en geven stof tot nadenken over de omkadering van metaalkunstenaars.

Olievaten worden verbrand om er verf en andere toxische producten af te halen
Olievaten worden verbrand om er verf en andere toxische producten af te halen

Metaalkunst maakt deel uit van het cultureel patrimonium van Haïti. Ze vereist de expertise en artistieke vaardigheden zoals die oorspronkelijk ontwikkeld werden in Noailles. De kunstwerken worden vervaardigd uit golfplaten, metaalafval afkomstig van olievaten die verbrand worden om er de verfresten en andere toxische producten af te halen. De golfplaten worden vervolgens versneden en bewerkt, zonder machines: met eenvoudige werktuigen zoals etsnaalden, hamers en priemen en de fysieke kracht van de kunstenaars (m/v).

Armelle Balan is 36 jaar oud. Ze is zeer geconcentreerd in stilte aan het werk, maar tijdens ons gesprek is ze heel open en glimlacht ze voortdurend. Armelle doet het grove snijwerk van de brute golfplaten. Haar zussen voegen er dan reliëfaspecten en andere details aan toe. Sinds haar vroege jeugd heeft zij een passie voor de metaalkunst die haar toelaat om kunstwerken te maken van gerecycleerde materialen. Tijdens de weekends en de vakanties is haar zoontje van 8 jaar vaak met haar samen.

Guerlande Balan is 33 jaar en de jongste van de zussen Balan. Zij is groot, mager en eerder verlegen. Zij zorgt voor de detailwerken en het aanbrengen van reliëfs met etsnaalden en hamer, een echt geduldwerk. Zij is de enige die al de verschillende stappen van het maken van de metaalkunst beheerst: het uittekenen, het snijden, het reliëf aanbrengen, het polijsten, het vernissen. Haar passie wordt gedeeld door haar zussen, broers, schoonbroers, neven en nichten, die allemaal metaalbewerkers zijn.

Guerlande en Armelle in hun geïmproviseerd atelier
Guerlande en Armelle in hun geïmproviseerd atelier

Guerline en Armelle in hun ‘atelier’

De zussen Balan, afkomstig van Noailles, werden alle zeven ingewijd in de metaalkunst door hun oudere broer Jonas Balan. Vijf van hen maakten er hun beroep van: Guerlande, Armelle, Nadège, Marlène en Myrtha. In een vooral mannelijke beroepsomgeving hebben zij ervoor gekozen om als een collectief te werken, samen met een buurvrouw die ze hebben opgeleid in het vak. Ze beheren de bestellingen samen en verdelen de verschillende productiefasen onder elkaar.

Hun gespierde handen, polsen, armen en schouders getuigen van het harde fysieke werk dat ze elke dag moeten leveren om kwaliteitsvolle kunstwerken te produceren. Fantastierijke beelden met nauwgezette details waarin planten, mensen en mythische dieren een metamorfose ondergaan en het Haïtiaanse gedachtengoed reflecteren waarin het heilige en de natuur verbonden zijn.

De metaalkunstenaars werken zittend op de grond, zonder enige bescherming
De metaalkunstenaars werken zittend op de grond, zonder enige bescherming

Bij gebrek aan een gepaste werkomgeving werken Guerlande en Armelle op het ritme van de hamerslagen van ‘s morgens tot ’s avonds op straat, in de schaduw van de bomen. De vingers beplakt met een paar pleisters, op blote voeten of beschermd met een paar sokken, werken ze zitten ze op de grond, met op zaterdag ook nog hun wasteil naast zich.

Het winkeltje van de zussen Balan werd bij de aardbeving van 2010 vernield en daardoor werken ze sindsdien in opdracht van een neef, een broer, een echtgenoot of een collega metaalkunstenaar die zijn eigen winkel heeft. Alleen de oudste zus Myrtha (52) heeft haar eigen winkel waar ze samen met haar kinderen werkt. Voor al hun zware werk als loonwerkers in dienst van anderen, krijgen Armelle en Guerlande maandelijks een luttel bedrag gaande van 1.000 (12€) tot maximum 2.500 gourdes (31€). Om zelf de keten van productie en commercialisering te beheren, willen ze graag hun winkel herstellen waarvan enkel het dak vernieuwd moet worden. Ondanks de vele moeilijkheden denken de zussen Balan er niet aan hun beroep op te geven. Nochtans, om dit nationaal cultureel erfgoed te vrijwaren, moet er geïnvesteerd worden in de omkadering van deze kunstenaars. Het talent, de passie en het doorzettingsvermogen van de zussen Balan toont aan dat dit collectief van vrouwelijke metaalkunstenaars toekomst heeft en verdient uit de schaduw te treden.

Een paar foto’s (van Ilse Roels) geven een beeld van het prachtige werk.

Ilse Roels (vertaling Greet Schaumans)
7 maart 2018

Het artikel is, nadat het hier bij ons verscheen, in licht aangepaste vorm opgenomen in de wereldblog van MO*, zie https://www.mo.be/wereldblog/wie-bekommert-zich-om-de-metaalkunstenaars-…

Meer artikels uit deze rubriek