Waar staat Haïti vier jaar na de aardbeving?


Foto 1: Nieuwe huizen voor families in Ti Boukan, Gressier (Samenwerking van Haïtiaanse Ngo en Canadese financiering. De stenen worden ter plaatse gemaakt. Met eigen inbreng van de begunstigden en van de gemeente en met eigendomsbewijs van grond en gebouw

Heropbouw voor een NIEUW Haïti?

Dit is een kans om te werken aan een NIEUW HAITI, zegden een aantal lokale organisaties nadat ze waren bekomen van de verbijstering na de aardbeving en moedig het werk terug opnamen. Vier jaar later is er ontgoocheling, in de beloofde massale hulp, in de aanpak van de heropbouw vooral, en in het feit dat er nog maar weinig terechtkwam van goed beleid in het land. Toch kon ik tijdens mijn recent bezoek vaststellen dat de organisaties en hun leiders ondanks alles blijven doorzetten. Ze hebben ook geen andere keuze dan te blijven ijveren voor een beter leven voor hun volk. ‘Chapo ba’ voor al die lokale mensen en organisaties die niet opgeven, ook niet nu de massa van hulporganisaties wegtrekt. Hieronder mijn indrukken over veel diverse aspecten.

Eind januari 2014 – in Port-au-Prince en omgeving

Veel nieuwe gebouwen
Er wordt heel wat gebouwd in de stad. Dat betekent werk voor lokale bouwondernemers, maar vooral voor Dominicaanse bouwbedrijven. Het gaat grotendeels om privé-initiatieven, vooral in de bovenstad.
In Pétionville bijvoorbeeld zijn minstens vier grote nieuwe hotels gebouwd of hersteld : Royal Oasis, Hotel El Rancho, Karibe Hotel, Best Western. Kinam is ook bezig met een nieuwbouw.
De ‘markets’ of grootwarenhuizen zijn talrijker dan voor de aardbeving, veel groter ook en ze hebben alles wat je je maar kan indenken (als je maar geld hebt). Dit zouden investeringen zijn van Haïtianen, wellicht de van oudsher rijkere families. Het gerucht circuleert dat ze waarschijnlijk steun kregen van de Wereldbank voor deze investeringen, om ‘de economie terug op gang te brengen’.
Nieuwe huizen worden her en der gebouwd of ruïnes worden heropgebouwd op hun oude plek met het puinafval en wie de middelen heeft steekt er ook wat ijzerstaven in.
Of al deze bouwwerken voldoen aan de normen en aardbevingsbestendig zijn, is niet duidelijk. De normen zijn er sinds de aardbeving, of ook de controle erop gebeurt is echter de vraag.
De overheid deed ook haar best en zorgde samen met internationale hulp voor een viertal grote projecten van woningen voor de vele duizenden die geen eigen middelen of geen lapje grond hebben om te bouwen. 3588 Wooneenheden (huizen of appartementjes) werden gebouwd voor een bedrag van 88 miljoen US$. Daarvan werd 4 miljoen besteed om vooraf de prototypes te bouwen en voor te stellen aan de bevolking. Er was weinig interesse, omdat de woningen niet beantwoorden aan de culturele gewoonten en vooral omdat er in die zone niet aan basisvoorzieningen is gedacht zoals vervoer, school, water, … Andere gelijkaardige initiatieven krijgen eveneens veel kritiek. Maar bij gebrek aan alternatief trekken de families er toch in, met het gevaar dat al snel nieuwe krottenwijken ontstaan.

Eind 2013 schatte men dat nog steeds tussen de 200.000 en 300.000 mensen in tenten logeren. Al vier jaar lang dus en ze hebben nog steeds geen uitzicht op verandering. Zij die slachtoffer werden van gedwongen uitzettingen – in december werd nog een kamp in brand gestoken – zoeken willens nillens onderkomen in krotten of proberen bij kennissen onderdak te vinden. Een lange termijn oplossing is er niet. De overheidsinstanties bestaan wel, maar hebben zelf geen middelen of krijgen geen middelen van de regering, die andere prioriteiten blijkt te hebben, zoals de promotie van toerisme en het binnenhalen van buitenlandse investeringen.


Foto 2 :In de hoofdstad zorgen families die zelf middelen hebben, voor de heropbouw of herstelling van hun eigen woningen.

Verbeterde en nieuwe wegen en netheid in de stad
Vele straten zijn heraangelegd, verbreed en met voetpaden uitgerust voor de massa voetgangers die van en naar het werk, van en naar de school, van en naar de marktjes trekken. Nieuwe wegen proberen de drukke verkeersaders wat te ontlasten, en zorgen anderzijds voor de bereikbaarheid van de uitbreidingszones op de hellingen. In Pétionville komt de huisvuildienst wekelijks langs, straatvegers houden de straten en pleinen schoon, straatverkopers worden aangemaand om zich in de (overdekte) marktpleinen te installeren en de voetpaden vrij te houden, maar dit lukt niet echt.

Voor het eerst zag ik een taxi van een taximaatschappij met naam en telefoon op de achterruit. Mototaxi blijft wel het meest gebruikte verplaatsingsmiddel als je ergens redelijk snel wil komen. De traditionele taptaps doen ook nog steeds dienst natuurlijk. En voor de grotere afstanden zijn er nu ook busmaatschappijen die zorgen voor degelijk vervoer met geklimatiseerde bussen. De kostprijs heb ik niet kunnen uitvissen. Nadeel van betere wegen en drukker verkeer zijn het toenemend aantal ongelukken, vaak met zwaargewonde of dodelijke slachtoffers. Verkeersopvoeding is er nog niet.

Voedsel en eet-tentjes
Het is me sterk opgevallen dat her en der langs de hoofdwegen kleine McDonaldachtige eetgelegenheden zijn verschenen, en ook sandwichbars en snackgelegenheden zoals je er vele ziet in Centraal Amerika en de Verenigde Staten. Het aanbod ziet er gevarieerder uit, wellicht ook onder invloed van de ‘internationalisering’ die je in gans Port-au-Prince kan vaststellen. Ook hier gaat het waarschijnlijk om privé-investeerders. Gelukkig vind je bij de lokale eethuizen ook nog lekkere rijst en kip en bonensaus en piklès… Je kan je hierbij de vraag stellen of het de Haïtianen zijn of eerder de –wellicht buitenlandse- investeerders, die hier beter van worden.

Prijzen en levensonderhoud
Men zegt dat de prijzen redelijk stabiel blijven en de inflatie onder controle is. Sommigen vertelden me dat de inflatie kunstmatig onder controle wordt gehouden, terwijl de werkelijke levenskost wel toeneemt en deze situatie op lange termijn niet houdbaar is. Er zijn in elk geval harde discussies aan de gang over het minimumloon dat 250 Gourdes (4,10 €) zou moeten zijn, maar op vele plaatsen zelfs nog geen 225 Gourdes (3,70 €) bedraagt, zeker al niet in de factories (de assemblagebedrijven in de industriële zones, zoals er recent in Caracol in het Noordoosten geïnstalleerd zijn). Er zijn bijna dagelijks manifestaties van leerlingen van secundaire scholen die protesteren ten voordele van hun leerkrachten die slecht betaald worden. Er zijn manifestaties voor de grondproblemen, voor de toegang tot grond en kwesties van eigendomsrecht.


Foto 3 en 4: woonblokken vanwege de Haïtiaanse overheid, op de weg naar Morne Cabrit. Niet erg in trek bij de bevolking.

Scholen en verbetering van het onderwijs
De aardbeving verwoestte een zeer groot aantal scholen in het getroffen gebied. Een groot aantal scholen zijn reeds heropgebouwd, vooral lagere scholen en lager secundaire scholen. Voor de getroffen universiteitsgebouwen is nog niet veel gebeurd. Daar geven de professoren les onder hangars en bij hard regengeroffel op de metalen golfplaten moeten ze de lessen onderbreken.
90% Van het onderwijs in Haïti is in privé-handen, van congregaties voor een groot deel, van privé-personen, van parochies, van diverse kerken – dit laatste vooral in het binnenland. Voor de 10% van het onderwijs in handen van de overheid kan men niet echt spreken van een beleid. Nochtans is er voor gans de sector grote nood aan hervorming van het systeem, aan vorming van leerkrachten, aan beleid voor kinderen met problemen, aan aangepaste structuren en vaak ook goede infrastructuur.
De grote belofte van de President om 1 miljoen kinderen op de schoolbanken te hebben in twee jaar, is tot vandaag geen realiteit. De afhouding op internationale telefoongesprekken die hiervoor bestemd waren komen niet steeds in de juiste handen terecht, en van een echte controle op het gebruik van deze fondsen is slechts uitzonderlijk sprake.

Gezondheid
Een aantal hospitalen zijn hersteld of heropgericht en functioneren, meestal met buitenlandse hulp.
Het Ministerie van de Openbare Gezondheid werkt zo goed mogelijk maar heeft te weinig middelen om degelijk personeel te betalen of de verantwoordelijken nemen hun functie niet op zoals het zou moeten. De choleracampagnes hebben wel groot nut gehad en worden regelmatig herhaald. Bewustzijnswerk hierrond heeft wel effect.

Economie
Grote aandacht gaat naar het aantrekken van (buitenlandse) investeringen om de economie op gang te brengen en werk te creëren. Wat de urbane economie betreft, vooral in de bouw en handel van (voedings)waren en toerisme in de hoofdstad, gaf ik hoger al enkele elementen mee.
Anderzijds is de voorbije twee jaar hard gewerkt aan ideeën en projecten om het toerisme te versterken. Met het oog op het creëren van werkgelegenheid is in het Noordoosten het ‘Parc Industriel Caracol’ opgericht. Het zou een industrieel complex moeten worden dat 60.000 werkplaatsen biedt voor grotendeels ongeschoolde mensen. Hiervoor is er steun uit de wet HOPE van de Verenigde Staten met volle steun van Bill & Hilary Clinton. Na twee jaar is er één Koreaans textielbedrijf geïnstalleerd dat werk biedt aan nog geen 2.000 werknemers. Om het gebied te ontsluiten was voorzien dat er een haven zou worden aangelegd. Dit project schijnt stil te vallen, omdat men te weinig rekening gehouden heeft met omgevingsfactoren en met de effecten op het milieu (mangroves, rivier, etc.). De grote vraag blijft in hoeverre dit soort initiatieven echt de lokale bevolking economisch meer armslag zal geven op lange termijn. Want dergelijke buitenlandse bedrijven zijn zeer fluïde en trekken weg als er elders goedkoper kan worden geproduceerd.
Toerisme krijgt van de overheid enorm veel aandacht. Bij het bezoek aan Brussel in september sprak de Haïtiaanse eerste Minister over de plannen voor de ontwikkeling van het toerisme met o.a. de uitbouw van 12 luchthavens in het land om de diverse historische sites en de toeristisch mooie gebieden te kunnen verkennen. Deze initiatieven zouden ook vele honderden mensen tewerkstellen. Zo voorziet men bijvoorbeeld een zeer groots complex op het eiland Ile à Vache in het zuiden. Wat niet gezegd wordt, is dat voor de ontwikkeling van het voorziene toeristisch complex honderden boeren van hun gronden moeten wijken en hiervoor geen voldoende compensaties worden voorzien. Zij protesteren en manifesteren dus tegen dit initiatief en vragen meer duidelijkheid.

Een derde idee ter versterking van de economie is de ontwikkeling van de agroproductie. Landbouwproductie vooral gericht op de export. Zo wil men in het Noordoosten grote bananenplantages aanleggen en met de opbrengst hiervan de leningen terugbetalen van het Petro-Caribe-fonds, dat zijn de goedkope petroleumleveringen uit Venezuela, waarvoor de afbetaling na 20 jaar moet beginnen, heel binnenkort dus. Ook hier kan de vraag gesteld worden in hoever dergelijke initiatieven de lokale economie versterken en vooral in welke mate dit kan bijdragen tot het verzekeren van de voedselveiligheid in het land. Een land dat zo broos is wat de voorziening in de eigen voedselnoden betreft. Iemand gaf als reactie dat men niet leert uit de geschiedenis en het land weer naar ‘af’ stuurt, naar de periode van de kolonies toen de plantages dienden voor de uitvoer en verrijking van de buitenlandse mogendheden. Nieuwe creatieve initiatieven die de eigen bevolking vooruithelpen blijven experimenten van de locale organisaties en worden niet opgepikt door de overheid.


Foto 5: wegen verbeterd en minder afval langs de wegen

Justitie en respect voor de Mensenrechten
De werking van justitie doet heel veel vragen rijzen. Mensenrechtenorganisaties stellen dat justitie niet vrij kan handelen en volledig gedomineerd wordt door de regering. Van scheiding der machten is geen sprake. In een aantal dossiers is dit zeer duidelijk. De zaak Duvalier bijvoorbeeld kent weinig vooruitgang. Twee advocaten die familieleden van de president wilden aanklagen voor corruptie werden bedreigd en moesten onderduiken. In een aantal andere zaken krijgt men geen duidelijkheid over de situatie van het dossier. De overheid beweert dat de onveiligheid verminderde in de tweede helft van 2013. De cijfers van de onderzoeken van de mensenrechtenorganisaties spreken dit echter tegen. Corruptie is aanwezig in vele overheidsinstellingen en de invloed van de drugtrafiek is moeilijk in te schatten.

Politiek
De grote discussies gaan over de organisatie van de verkiezingen, vooral dan de werking van de verkiezingscommissie waarover men maar geen akkoord kan bereiken. Eind 2013 is op initiatief van de bisschoppenconferentie een ‘initiatief van nationale dialoog’ tot stand gekomen. Mgr. Chibly, de voorzitter van de bisschoppenconferentie en intussen Kardinaal benoemd, leidt deze gesprekken. Hij hoopt tot een regeling te komen waarbij parlement en regering het eens geraken over een verkiezingsdatum. Want als er niet snel verkiezingen komen waarbij één of twee derden van senaat en het parlement vernieuwd worden, is er geen geldige wetgevende overheid meer. Anderzijds moeten lokale verkiezingen nieuwe gemeentebesturen kiezen; in meer dan twee derden van de gemeenten staat nu een benoemde, maar niet verkozen ploeg aan het stuur.
President en ministers reizen vele landen af om ‘een positief beeld’ van Haïti op te hangen en daardoor meer investeringen aan te trekken. De bevolking stelt hier veel vragen bij, vooral bij de kosten hiervan, juist omdat er zoveel dient te gebeuren in het land zelf.

En wat zeggen de Haïtiaanse organisaties van het middenveld hierover? Ze zijn akkoord dat er met deze regering heel wat zaken gebeuren en initiatieven genomen worden. Er wordt veel gedaan om het imago van het land te verbeteren, vooral – volgens hen – om toerisme en investeringen aan te trekken. De organisaties hebben echter veel vragen bij het gebrek aan beleid op veel interne vlakken: sociale zaken en woonbeleid, de werking van justitie, de aanpak van de veiligheid en de werking van de politie en de rechtspraak – er zitten massaal veel mensen in voorhechtenis, sommigen sinds jaren reeds, zonder enige vorm van onderzoek of berechting.

Initiatieven van de Haïtiaanse organisaties
Vele organisaties hebben na de aardbeving zo snel mogelijk de draad van het werk terug opgenomen om hun activiteiten met de eigen doelgroepen voort te zetten en waar nodig aan te passen aan de nieuwe situatie. Zo hebben een aantal van hen initiatieven genomen om in de streek mee te werken aan de huizenbouw en hebben ze gezorgd dat samen met de lokale bevolking familiale woningen gebouwd werden die duurzaam zijn en bestand tegen storm en aardbeving. Congregaties en gemeenschappen namen initiatieven om scholen terug op te bouwen en zorgden dat intussen de leerlingen toch lessen konden volgen en de leerkrachten bijscholing kregen.


Foto 6 : voedselprijzen op de markt redelijk stabiel

Organisaties namen initiatieven naar de overheid en de internationale gemeenschap van donoren toe, om aan te klagen dat er geen beleid kwam of onvoldoende initiatief genomen werd om de daklozen en de verplaatste slachtoffers van de aardbeving waardige alternatieven aan te bieden.
In de meer rurale streken wordt hard gewerkt om de landbouwpraktijken te verbeteren, om met irrigatietechnieken toegang tot drogere gebieden mogelijk te maken en zo te zorgen dat de landbouwproductie kan verhoogd worden. Want honger en ondervoeding blijven dreigen in dit land dat zeer gevoelig is aan stormen en droogteperiodes. Ook in Haïti laat klimaatverandering zich sterk voelen.

Er is bij deze organisaties een belangrijke evolutie merkbaar. Ze zien in dat overleg en samenwerking nodig is, binnen de eigen sector, en over de sectoren heen. Vele organisaties dorsten naar informatie en vorming die meer is dan de technische vorming voor hun dagelijks werk. Ze willen inzicht krijgen in wat er in hun land gebeurt, in wat de overheid met hen voor heeft. Ze smachten naar goede begeleiding die hen zelf op weg zet naar ontwikkeling, die naar hen luistert en met hen rekening houdt, en hen niet de les komt spellen… en komt zeggen hoe ze de resultaten van de donor moeten helpen behalen… .
Komen tot een sterk en georganiseerd middenveld lijkt de weg te zijn voor de Haïtianen om tot verandering te komen. Er zijn signalen dat de tijd rijp is om deze weg in te slaan. En er is zeker lokale kennis aanwezig om te werken aan versterking van de eigen capaciteiten. Alleen is er nog externe bemoediging (en financiering) nodig om dit werk op de goede sporen te zetten. Enerzijds om de sociale visie en cohesie verder te ontwikkelen en anderzijds te zorgen dat ook de economische initiatieven van de lokale gemeenschappen kunnen uitgroeien tot waardevolle productieketens. Dat lijkt mij de weg om op termijn tot een NIEUW HAITI te komen.

Maart 2014.

Greet Schaumans
6 april 2014

Meer artikels uit deze rubriek