Een halve eeuw slavenboten in het Caribisch gebied

Auteur: Door Jean-Claude Icart, ingezonden bij AlterPresse op 9 december 2022.
Vertaling en bewerking door Paul De Wolf

Mensen met lege blik in de Caribische dageraad, op hun boten van hoop, ze spelen ‘wie verliest wint ‘ Ze zijn slavenhandelaars van zichzelf, zo gaan ze van de ene slavernij naar de andere Ze naderen het vlakke land van de arrogantie. Uit: Anthony Phelps, Even the Sun Is Naked.

Ik heb van Anthony Phelps de uitdrukking “slavenhandelaars van zichzelf” geleend om er de titel van een essay over de Haïtiaanse bootvluchtelingen in Florida van te maken. Dit fenomeen bestaat nu al 50 jaar.

Het is inderdaad op 12 december 1972 dat de eerste boot met Haïtiaanse vluchtelingen aankomt op het strand van Pompano Beach in Florida, ten noorden van Miami. Ze waren met vijfenzestig aan boord van de “Saint-Sauveur”. Ze hadden Haïti op 26 november verlaten en hadden tussenstops gemaakt op Cuba en de Bahama’s. Duizenden volgden later hun voorbeeld en het gebeuren vindt nog steeds plaats. Al snel ontstond er een solidariteitsbeweging in de Haïtiaanse gemeenschap die al in Florida was gevestigd, rond religieuzen: protestanten en katholieken, en bij eerdere vluchtelingen, met name leden van een groep kustwachters die asiel hadden verkregen in de Verenigde Staten, na hun oproer tegen de toenmalige Haïtiaanse regering twee jaar voordien. Ze hadden ook de steun van verschillende Amerikaanse advocaten die opmerkelijk werk leverden en in deze zaak belangrijke juridische veldslagen wonnen.

Bron: AlterPresse

Onder de passagiers van de Saint Sauveur was Marie X. Ze was 18 toen ze trouwde met Dorléus D., toen 23 jaar oud. Haar echtgenoot was als soldaat in dienst van een hoge officier van de presidentiële garde, Donald M., die op 8 juni 1967 samen met 18 andere van verraad verdachte kameraden werd neergeschoten in Fort Dimanche onder het toeziend oog van dictator François Duvalier. Een paar dagen later, kwamen gewapende mannen naar het huis van Dorléus D., die op dat moment afwezig was. Hij besloot een schuilplaats te zoeken in de streek van Les Cayes, de geboorteplaats van zijn schoonvader. Zijn spoor werd uiteindelijk gevonden, hij werd gearresteerd en naar Port-au-Prince overgebracht, waar hij in de gevangenis stierf. Marie X besloot daarop om het land te verlaten en bevond zich zo tussen de passagiers van de Saint Sauveur. Ze was een van de eersten die ermee instemde om de Amerikaanse regering aan te klagen wegens mensenrechtenschendingen, als onderdeel van een actie van het Haitian Refugee Centre, reeds kort na de oprichting ervan.

Een typisch dossier?

Velen geloven dat de Vietnamese bootvluchtelingen (in feite kwamen ze uit Zuidoost-Azië, want er waren er ook enkele uit Laos en Cambodja) de eersten waren van de hedendaagse tijd. Dit is niet correct. Deze titel gaat naar de Haïtiaanse bootvluchtelingen in Florida. De val van Saigon dateert van 30 april 1975 en het is deze gebeurtenis die een echte uittocht over zee uit Zuidoost-Azië zal veroorzaken. Bovendien deed de westerse wereld vanwege de bijzondere omstandigheden als gevolg van de Koude Oorlog zijn best om hen te verwelkomen, wat zeker niet het geval was voor de Haïtiaanse bootvluchtelingen. Belangrijker is dat de maatregelen van de Amerikaanse autoriteiten om de Haïtiaanse bootvluchtelingen tegen te houden en te deporteren, een inspiratie waren voor andere westerse landen die met soortgelijke situaties te maken zouden krijgen. We kunnen de systematische opsluiting noemen van aanvragers van de vluchtelingenstatus, hun verspreiding in echte concentratiekampen, de plaatsing van een echt ijzeren gordijn in de zee om de toegang tot de kusten te blokkeren. De inconsistentie tussen publieke standpunten over de politieke situatie in het land van herkomst en de weigering om mensen te verwelkomen die deze politieke situatie ontvluchten, de weigering om over te gaan tot een collectieve beslissing, vraagt om regionalisering van het probleem en tal van andere maatregelen. Toch moet gezegd worden dat er tussen veel Staten steeds meer overleg was en dat ze regelmatig hun “best practices” uitwisselden. We bekijken even twee voorbeelden:

Op 26 augustus 2001 schoot een Noors vrachtschip, de Tampa, een groep van 438 vluchtelingen te hulp, voornamelijk van Afghaanse afkomst, terwijl het schip met hen op het punt stond te zinken in internationale wateren. De Tampa voer vervolgens naar de dichtstbijzijnde haven, Christmas Island, een Australisch bezit. De volgende dag weigerde de Australische regering de vluchtelingen toestemming om van boord te gaan en beval de Tampa haar territoriale wateren te verlaten, waarmee ze een besluit van de lokale autoriteiten terugdraaide. De kapitein weigerde te gehoorzamen en op 29 augustus nam het Australische leger de controle over de Tampa over. Een trieste perscampagne gebruikte een taal om de demonstranten te ontmenselijken en te demoniseren en regionale oplossingen werden dan overwogen. Op 1 september werd een akkoord bereikt met Nieuw-Zeeland, dat 150 eisers accepteerde en met Nauru, een van de kleinste staten ter wereld. Nauru ontving $ 10 miljoen aan hulp van de Australische regering en alle andere eisers werden ondergebracht in kampen die voor dit doel door de Australische autoriteiten waren gebouwd. Het doel van deze operatie van $ 20 miljoen was het ontzeggen van rechten om de vluchtelingenstatus op te eisen onder internationale conventies en Australische wetgeving. In mei 2002 beginnen de VS en Australië serieuze gesprekken over een mogelijke uitwisseling van vluchtelingen. Het idee was om Haïtianen (en Cubanen) naar Australië te sturen tegen Afghanen (en Irakezen). De logica achter dit project was om de eisers te frustreren over hun gekozen bestemming, aangezien het gewoon immigranten zonder papieren waren. Dit project bracht niet veel baat.

Een andere kwestie die onze aandacht vasthoudt, is de sterke stijging van het aantal vluchtelingen dat in 2015 de Middellandse Zee overstak om Europa te bereiken, namelijk 1.011.712 dat jaar, vergeleken met 216.000 in 2014. Een belangrijke oorzaak van deze plotselinge stijging was de bouw van een hek tussen Turkije en Griekenland in de eerste helft van 2014. De zee werd aldus de favoriete route om Europa te bereiken. Het beleid inzake openbare afschrikking werd op Europees niveau gecoördineerd vanaf het begin van de jaren 2000. De toegenomen controle op migratie en grenzen leidde tot de oprichting van het Europees politiebureau Frontex in 2005 om de operationele samenwerking tussen de lidstaten te coördineren met betrekking tot het beheer van hun buitengrenzen. De sterke aanpak van het vluchtelingenbeleid over de hele wereld bestaat erin om te vermijden dat aanvragers grenzen overschrijden. Men wil het hen op deze manier onmogelijk maken om een beroep te doen op de bepalingen van het Verdrag van 1951. Het is moeilijk voor leden van de meest geïntegreerde regio’s om tot een gemeenschappelijke benadering voor toevluchtsoorden te komen, dit onderstreept de sterke onwil van de Staten om datgene te delen wat zij beschouwen als hun exclusieve rechtsbevoegdheid.

In dit specifieke geval kwam de doorbraak van het initiatief uit het Duitsland van Angela Merkel, dat alleen al in 2015 meer dan een miljoen vluchtelingen opnam. De 28 landen van de Europese Unie besloten om in twee jaar tijd 160.000 vluchtelingen te verdelen, maar deze overeenkomst werd al snel ondermijnd. In maart 2016 ondertekende de Europese Unie een overeenkomst met Turkije. Dit land beloofde de stroom migranten naar Europa te helpen stoppen in ruil voor 6 miljard dollar aan economische hulp.

Slavenhandelaars voor zichzelf

De bootvluchtelingen naar Florida waren een fenomeen tijdens de periode van Jean-Claude Duvalier. Zo verdubbelde elk jaar het aantal mensen dat Haïti verliet, veel meer dan voorheen onder vader Papa Doc (40.000 versus 20.000). We hebben dit fenomeen geanalyseerd als onderdeel van het Groene Verdrag (Haïtiaanse landbouwmigranten in het Caribisch gebied). Deze uittocht had al vorm gekregen rond de Amerikaanse bezetting (1915-1934), waarbij Haïti het reservoir van arbeid in het Caribisch gebied werd. Het werd weer krachtig tijdens het regime van Baby Doc, waarbij de boeren het belangrijkste doelwit van dit regime waren. Bij de onveiligheid van het land kwamen nog de varkenspest eind jaren zeventig en de structurele aanpassingsprogramma’s begin jaren tachtig, die de Haïtiaanse markt blootstelden aan harde concurrentie van geïmporteerde landbouwproducten. Het resultaat was dat het land geleidelijk zijn voedselautonomie verloor en dat vandaag meer dan de helft van de bevolking in een situatie van voedselonzekerheid verkeert. Rechter James Lawrence King, heeft in een arrest van 2 juli 1980 het best uitgedrukt welke rol het politieke geweld voor emigratie uit Haïti gespeeld heeft, door de Haïtiaanse economie onder Jean-Claude Duvalier een economie van de repressie te noemen.

Deze situatie kon niet worden gecorrigeerd, ondanks verschillende pogingen daartoe. De eerste werd in bloed gesmoord tijdens de verkiezingen van 29 November 1987, de eerste na de val van het Duvalier-regime. En de toon was gezet.

Vandaag de dag, zelfs als bootvluchtelingen nog steeds blijven aankomen in Florida, zijn de belangrijkste bestemmingen te vinden in Latijns-Amerika (en worden zelfs sommige Aziatische landen al dan niet als een onthaalland voor Haïtiaanse burgers beschouwd). De komst van rechtse regeringen in een aantal Latijns-Amerikaanse landen, zoals Brazilië en Chili, heeft Haïtianen die er woonden ertoe aangezet om, vaak te voet, op tocht te gaan naar betere verblijven, meer noordwaarts. Sommigen komen zelfs in Montreal aan het einde van deze fantastische reis… En in de afgelopen jaren, zijn de cijfers voor vertrek uit Haïti waarschijnlijk ongeveer 80.000 tot 100.000 per jaar.

Het essay over de Haïtiaanse bootvluchtelingen in Florida was, zo niet het eerste, in ieder geval een van de eerste teksten waarin over “de diaspora” werd gesproken om alle Haïtiaanse emigratie aan te duiden. En de primaire rol van deze diaspora werd als volgt gepresenteerd: “De geschiedenis (van Haïti) is in wezen een lange strijd tegen isolatie geweest. (…) Vanwege de vele solidariteit die het mogelijk heeft gemaakt, zal de migratie naar Florida een belangrijke fase zijn geweest in het proces om dit isolement te doorbreken, een belangrijk stadium in de lange mars van het Haïtiaanse volk naar de verovering van zijn plaats onder de zon”. De Canadese historicus Sean Mills zal dezelfde uitdrukking, “A place in the sun ”, gebruiken als titel voor zijn boek over de geschiedenis van de Haïtiaanse migratie naar Canada en de interconnecties tussen Haïti en Quebec.

Het nawoord van “Slavenhandelaars van zichzelf” (Anthony Phelps, Montréal, 1987) eindigde met “Klein Haïti moet waakzaam blijven”, vanwege de onzekerheid van de politieke situatie in het land op dat moment. Deze aansporing blijft vandaag relevant en elke Haïtiaanse emigratie moet waakzaam blijven vanwege de zware bedreigingen die nog steeds op Haïti drukken.

Montreal, 9 december 2022