Opinies over de S.A. AGRITRANS - bananenplantage van Trou du Nord in het Noordoosten

President plant de eerste bananenstruik op 11 oktober 2014 in Trou du Nord (foto Haïti Libre)
President plant de eerste bananenstruik op 11 oktober 2014 in Trou du Nord (foto Haïti Libre)

Dirk Vermeyen werkt al drie jaar als coöperant van Broederlijk Delen in het Noordoosten van Haïti met verschillende partner- en boerenorganisaties. Hij ging op twee plaatsen met de mensen praten over het bananenproject opgestart in oktober 2014 door Jovenel Moïse, nu de nieuwe president van Haïti. Jovenel Moïse werkte als agronoom op verschillende plaatsen in Haïti in grote projecten, maar hij is toch het meest bekend door het bananenproject in Trou du Nord, een stadje in het Noorden van Haïti. Daar houdt hij ook zijn bijnaam van ‘Nèg Bannann’ (bijnaam die in de kiescampagne voor Jovenel Moïse werd gebruikt) aan over. Het is een controversieel project waarover nergens correcte informatie te vinden is. In dit artikel komen de boeren zelf aan het woord en geven we hun mening voor wat ze waard is. Het artikel is dan ook onder een soort verslagvorm geschreven.

Een eerste ontmoeting met 14 boeren en boerinnen vond in januari plaats in een gehucht van de gemeente Capotille, op goed 50 km van de plantage. De tweede ontmoeting werd georganiseerd door de lokale afdeling van JILAP (Commission Épiscopale Justice et Paix) in Trou du Nord vlak bij het project. Hier waren vier mensen aanwezig : een leraar uit de lagere school, een verpleegster, een handelaar en een boer.

1. Wat is de mening van de boeren en van de bevolking over het bananenproject in Trou du Nord?

Capotille :

  1. Het is een mooi project. We hebben er niet direct baat bij, maar anderen wel. Misschien komt er ooit iets dergelijks in onze streek.

  1. Het grootste probleem waar wij mee worstelen is water om de bananenvelden te bevloeien. In periodes van droogte sterven onze bananenplanten af. In het project pompt men water op en slaat men regenwater op in een kunstmatig meer, zodat er nooit tekort is. Als wij een dergelijke omkadering konden krijgen van iemand als Jovenel, dat zou echt fantastisch zijn.
  1. De KAZEK (de verkozen autoriteit in een gemeentelijke sectie): Als alle andere politieke leiders uit het verleden ook iets dergelijks gedaan hadden, zouden we niet in de miserie zitten zoals vandaag. Ik ga niet beweren dat Jovenel het ideale voorbeeld gegeven heeft, maar het is iets. Laat ons hopen dat er andere projecten volgen en dat ze beter zijn.

De bananenplanten worden in een laboratorium gekweekt, het is een speciale soort. Waarom verkoopt men dat plantgoed niet aan ons?

Trou du Nord :

  1. De beste bananen vertrekken in containers naar het buitenland. Lokaal verkoopt men enkel de afgekeurde bananen, die niet de juiste vorm hebben, die beschadigd zijn of die buiten het hoogseizoen geproduceerd worden.

  1. We hoopten dat dit project nuttig zou zijn voor onze streek, maar die hoop hebben we moeten opgeven. Zelfs de afvalbananen die men lokaal verkoopt zijn duur. En de jongeren, die in het begin nog enthousiast waren, haken af. De dagloners die nu in het project werken, zijn vooral oude mannen die weinig ambitie hebben. Maar wat wil je, door het beurtrolsysteem kan je hoogstens een dag of vier per maand in het project werken en het loon is laag.
  1. Iedereen hoopt dat er een vervolg komt op een grotere schaal. Tot nu toe is het eigenlijk maar een pover resultaat. Het was beter in het begin, toen Jovenel zelf de leiding in handen had. Maar sinds hij de politieke toer op ging, heeft het project veel van zijn glans verloren. De dagloners worden niet uitbetaald, de lonen zijn gedaald, er wordt gesjoemeld, enz.
  1. De grond was schraal, maar er woonden boeren. Toen de grote tractoren kwamen om de grond klaar te leggen, hebben die de velden van de boeren omgeploegd en hun huizen vernietigd. Deze mensen wachten nog altijd op schadevergoeding.
  1. Het project omkadert de boeren in de streek niet en draagt er niet toe bij om de landbouw te ontwikkelen. De bananenplanten worden in een laboratorium gekweekt, het is een speciale soort. Waarom verkoopt men dat plantgoed niet aan ons? Waarom is heel dat project zo’n gesloten circuit? Waarom werkt men niet samen met de boeren in de streek? Wij zouden ook bananen willen produceren en in het buitenland verkopen.
  1. Het is zoals in de slaventijd : het is een grote omheinde plantage. De arme boer mag er komen werken voor een hongerloon en de rijke verdient er grof geld.
  1. De winst van het project is niet voor de boeren en blijft niet in de streek. Naast enkele Haïtiaanse kaders werken er vooral buitenlanders en die kaders krijgen hoge salarissen, rijden met dure 4×4 jeeps en krijgen alle mogelijke voordelen in de vorm van huisvesting en uitrusting. Alles samen zijn er miljoenen uitgegeven. Iedereen ziet dat de opbrengst niet in verhouding is.

2. Op welke informatie is jullie mening gebaseerd en vinden jullie dat er voldoende informatie beschikbaar is?

Capotille :

  1. De hele boel is gepolitiseerd. Een aanhanger van Jovenel zal geen slecht woord over het project willen horen en alle cijfers die hij geeft mag je gerust delen door 10. Bij een oppositielid is het net het omgekeerde. Er wordt informatie gefabriceerd, zonder dat je iets kan controleren, naargelang men voor of tegen PHTK (de partij van Jovenel Moïse en voormalig president Martelly) is.

  1. Het project doet meer kwaad dan goed. Jovenel, mensen van Port au Prince en een aantal buitenlanders, varen er wel bij, maar wat blijft er over voor ons, mensen van het Noordoosten? Ze hebben de grond afgenomen van boeren, die van die grond leefden. Nu mogen die af en toe voor 200 gds. (ongeveer 2,75 euro) per dag op hun vroegere velden komen werken. Jovenel, met steun van president Martelly, heeft veel geld gekregen uit de staatskas, van het PETRO-CARAIBES-fonds en van andere donoren. Er zijn vele honderdduizenden Amerikaanse dollars verspild om enkele tienduizenden dollars bananen te produceren. Het is niet voor niets dat we geen correcte informatie krijgen over de investering en de opbrengst. Het project maakt de rijken rijker en de armen armer. Er wordt niet samengewerkt met de boeren en het salaris van de boeren die als dagloner in het project werken is mensonwaardig.
  1. Heel veel mensen vinden het project een goede zaak. Het zijn maar enkele boeren die hun huis of hun veld verloren. Er werd ook niet veel geoogst op die schrale droge grond, zoals die erbij lag vóór het project begon. Ik heb gehoord dat er 3.000 mensen in het project werken. Dat is een enorm voordeel in vergelijking met de enkele boeren die van hun grond verdreven werden.
  1. Zie je, dat is een voorbeeld van de valse informatie die circuleert, omdat het project voor politieke doeleinden gebruikt wordt. Er is ooit, in de toespraken, gesteld dat het project voor 3.000 mensen werk zou creëren. Maar in de praktijk stelt het project per maand geen 300 mensen te werk, en dan nog in een beurtrolsysteem. Enkel de hogere kaders, die dik verdienen, hebben vast werk.
  1. Er circuleren heel wat geruchten en we weten niet wat waar is en wat niet. Wat ik zie is dat er Haïtianen zijn die uitgebuit en vernederd werden in de Dominicaanse Republiek, en die nu in eigen land werken. Misschien zijn de omstandigheden niet veel beter, maar het is tenminste in ons eigen land.
  1. Je kan, zeker als arme boer, niet aan informatie geraken, bv. over de hoeveelheid bananen die geëxporteerd worden en wat het allemaal gekost heeft. Maar ik twijfel er niet aan dat de grote winsten afvloeien naar de zakken van de rijken. Door het beurtrolsysteem kan een boer hoogstens een dag of vier per maand in het project werken. Je gaat me toch niet vertellen dat die boer met een loon van pakweg 10 euro per maand veel kan doen. Dat beurtrolsysteem is er ook enkel gekomen om het cijfer van ‘aantal tewerkgestelden’ kunstmatig op te trekken.

Trou du Nord :

  1. Het project is een belangrijk iets voor onze streek, maar we hebben nog niet echt gezien welke verandering het zal brengen.

  1. Het is raar dat zo’n groot project nergens een bureau heeft en zo goed als geen informatie vrijgeeft. Jovenel is in het project gekomen met een hoop mensen die hij bij had. We weten eigenlijk niet wat er binnen de omheining gebeurt. Je kan ook nergens solliciteren voor werk in het project, je moet iemand kennen die er werkt en die kan je dan introduceren.
  1. Er is absoluut geen informatie beschikbaar. Alles wat we weten is van horen zeggen.

3. Waarom zijn zoveel mensen enthousiast over dit project en houdt Jovenel Moïse er zo’n grote populariteit aan over?

Capotille :

  1. Het is waar dat je veel vragen kan hebben bij dit project en dat we geen correcte informatie krijgen. Maar het is de eerste keer dat we een president hebben die interesse heeft in de landbouw en die iets doet in die sector. Alle andere kandidaten doen niets. Voor de gewone mensen is de keuze dan snel gemaakt. Daarom is de ‘Nèg Bannann’ zo populair.

  1. Voor mij mogen er nog komen. Na de ‘nèg bannann’ als president, een ‘nèg patat’, een ‘nèg manyok’, een ‘nèg mayi’, en ga zo maar door. (algemeen gelach) En het zou nog mooier zijn, als het een boer was of als de boeren meer betrokken werden bij de projecten.
  1. Ik vind dat Jovenel een kans verdient. Laat hem maar eens bewijzen wat hij waard is. Iedereen ziet dat het project in Trou du Nord heel veel gebreken vertoont. Maar toch hebben we bijna allemaal op Jovenel gestemd. (algemeen gelach)
  1. Jovenel mag nu niet aarzelen, hij moet doorgaan. Anders zal hij even snel van zijn voetstuk vallen als hij erop geklommen is. De boeren hebben massaal op hem gestemd omdat ze hem als ‘één van hen’ zien. Ze hopen dat hij werk zal creëren voor hen in eigen land. En voor de boeren is het ook belangrijk dat hij geen ‘bourgeois van Port au Prince’ is. Veel mensen die voor hem gestemd hebben, deden dat niet zozeer omdat ze voor hem zijn, maar vooral omdat ze tegen de politieke elite van Port au Prince zijn.

Trou du Nord :

  1. Dankzij dit project is Jovenel president geworden. Martelly heeft hem de grond gegeven, een schraal stuk grond. Nu is diezelfde grond het uithangbord van de president. Zelfs Martelly kon indertijd niet inschatten dat door dit project Jovenel zijn opvolger zou worden.

Plantage in verval? Foto Le Nouvelliste
Plantage in verval? Foto Le Nouvelliste

En toch is het een teken van hoop. Want zo’n project met zo’n plantage, dat zag je vroeger enkel in de Dominicaanse Republiek. Nu hebben we het ook.

  1. De moeder van Jovenel Moïse is afkomstig van Trou du Nord, maar zelf woonde hij er nooit vast. Toch ziet men hem hier als ‘iemand van Trou du Nord’.
  1. Jovenel was verantwoordelijk voor verschillende projecten, o.a. in Port de Paix en in het Zuiden en overal liet hij successen optekenen. Daarom koos Martelly hem voor het project hier.
  1. Die grond was schraal en er gebeurde niet veel. Het is de eerste keer dat de mensen zien dat het mogelijk is om de streek te ontwikkelen. Waar vroeger enkel wat koeien en geiten rondliepen, produceert men nu containers vol bananen. De Haïtianen zijn fier op het project.
  1. De overgrote meerderheid van de Haïtianen zijn boer of stammen af van boeren. Ze houden van de landbouw en nu konden ze stemmen op een president die de landbouw ook belangrijk vindt.
  1. De andere kandidaten kunnen niets voorleggen, zeker niet in de landbouw. Van de andere kandidaten weten we enkel dat ze mooi kunnen praten in een micro.
  1. Naar het schijnt heeft Jovenel nu ook paprika’s geplant op de grond in Trou du Nord en zou hij ook citroenen gaan aanplanten. De mensen vinden dat allemaal fantastisch.

4. Waarom vinden jullie dat dit wel/niet een teken van hoop is voor Haïti ? Wat is positief/negatief in dit verhaal volgens jullie?

Capotille :

  1. Het heeft allemaal een politieke dimensie gekregen. Als je je voor of tegen het project uitspreekt, ben je ook voor of tegen PHTK en voor of tegen de president.

  1. Er moet continuïteit en schaalvergroting volgen. Er moet een einde komen aan de vernedering, dat wij – een natie van boeren – bananen moeten importeren uit de Dominicaanse Republiek. Wij hopen dat het Jovenel Moïse niet enkel om de macht te doen was.
  1. Het is een teken van hoop, maar er is niet echt hoop. Jovenel is er populair door geworden, maar het is geen ernstig project. Zoveel geld dat verspild werd voor zo’n pover resultaat en de armen zijn er niet beter van geworden.
  1. En toch is het een teken van hoop. Want zo’n project met zo’n plantage, dat zag je vroeger enkel in de Dominicaanse Republiek. Nu hebben we het ook. We gaan de concurrentie aan met de Dominicaanse Republiek. Dat vind ik goed.
  1. Ik vind het een teken van hoop om één reden : voor alle volgende verkiezingen hebben alle presidentskandidaten een duidelijk signaal gekregen : als je niets doet in de landbouw, kan je het vergeten. Er zal meer aandacht naar de landbouw gaan en dat is een goede zaak. Maar liefst op een betere manier dan het bananenproject van Jovenel.

Voor alle volgende verkiezingen hebben alle presidentskandidaten een duidelijk signaal gekregen: als je niets doet in de landbouw, kan je het vergeten.

Trou du Nord :

  1. Wat de haan zegt als hij boven in de boom zit, is niet wat hij zegt als hij op de grond is geland. (Spreekwoord : Wat men zegt als kandidaat, is niet wat men zegt eens men verkozen is.)

  1. De mensen hopen op nog veel meer dergelijke projecten in heel het land. Jovenel heeft bewezen dat het land potentieel heeft, dat je van een schraal stuk grond een mooi project kan maken.

5. Opinie van een insider

Ruim een uur te laat arriveerde de vierde deelnemer aan het gesprek in Trou du Nord, een boer uit de streek die al in het project gewerkt heeft. De rest van het gesprek kreeg hij het woord :

Ik ben lid van FEPAP, de Federation des Planteurs Agricoles de Pisince. Pisince, dat is de naam van de streek waar het project gelegen is. Toen de staat de grond voor het project opeiste, werd ons gevraagd om ons te organiseren. Er werden 8 associaties van boeren opgericht, met elk ongeveer 1.000 leden. De 8 associaties vormen samen de federatie FEPAP en FEPAP heeft tussen de 7.000 en de 8.000 leden. De afspraak is dat enkel leden van FEPAP als dagloner kunnen werken in het project. Voor de hogere functies mag er wel personeel van elders aangeworven worden.

In de beginperiode, maar dat is al meer dan drie jaar geleden, toen de grond moest klaargelegd worden en de eerste bananen werden aangeplant, werkten er per maand meer dan 2.000 boeren in het project als dagloner in een beurtrolsysteem. Maar nu is dat aantal fel gezakt tot rond de 300 per maand. Bij het begin van het volgende seizoen zullen er weer enkele maanden zijn dat er meer mensen kunnen werken. Het project beslist van dag tot dag hoeveel boeren er mogen komen werken en normaal gezien kan iemand maar één dag per week werken. Het salaris is 260 gourdes (zo’n 3.50 euro) per dag, dat is ongeveer het loon dat men ook in het industriepark uitbetaalt. Op die 260 gds. wordt 5 % ingehouden voor de federatie FEPAP.

Het project biedt ons vele voordelen. Heel wat boeren die in de Dominicaanse Republiek gingen werken, kunnen nu thuis blijven en hier werken. Er werden in deze streek geen bananen geproduceerd. Nu kunnen we fier zijn dat onze zone wel productief is. En er is ons beloofd dat de 8 associaties 20 % van de winst zullen krijgen die het project maakt, om sociale werken uit te voeren, zoals bv. een school bouwen. Het project is nu in zijn vierde jaar en blijkbaar is er nog geen winst gemaakt, want de associaties hebben nog niets gekregen. Maar we zijn geduldig.

De firma die het project beheert heet AGRITRANS S.A. en Jovenel Moïse is de PDG van de firma (tot zijn aanstelling als verkiezingskandidaat). In 2016 kwamen er tussen 19 maart en 27 mei boten langs in Cap Haitien om de containers met bananen op te halen. De rest wordt lokaal verkocht. Nu gaat men nieuwe bananen aanplanten voor het komende seizoen. We hebben geen enkele informatie over de hoeveelheid bananen die verkocht werden, noch over de prijs die men ervoor krijgt. Soms circuleren er wel eens getallen, maar kan je daar op vertrouwen? Voor zover we weten vertrokken er tot nu toe 19 containers naar Duitsland. Verder kan ik niets zeggen over hoeveel er geïnvesteerd is, hoeveel het project al heeft opgebracht, of er winst of verlies gemaakt wordt, enz. Toen Jovenel zelf verantwoordelijk was, gaf hij mondeling getallen en informatie, maar sinds hij vertrokken is, wordt er geen informatie meer verstrekt.

Het is de eerste keer dat we zoiets zien in Haïti. Het project is organisch/biologisch, er worden geen scheikundige producten gebruikt. Het is zoals in de Dominicaanse Republiek, we moeten ons nu niet meer schamen voor ons land. Volgens mij is dit zeker een teken van hoop. Als men dit overal in het land zou kopiëren, zeker op plaatsen waar de grond niet echt gebruikt wordt, dan zou Haïti er heel anders uitzien. Voor het eerst hebben we een president die in de landbouw geïnteresseerd is.

Er is enorm veel geld uitgegeven en we geloven niet echt dat al dat geld zal terugkeren door de opbrengst van de bananen. Toen Jovenel er nog was, zei hij ook altijd dat het heel wat jaren zou duren voor de investering zou gaan renderen. Tot nu toe is het project duidelijk verlieslatend.
Het mooiste resultaat van het project is dat Jovenel hierdoor president is geworden. We zijn nu voor jaren zeker dat het project zal verder gezet worden, want Jovenel zal ons zeker niet in de steek laten. Als er overal in Haïti zo’n firma’s zouden actief zijn en de mensen werk zouden geven, dan zou Haïti snel vooruitgaan en ontwikkelen. Van zodra er iets voor de armen gedaan wordt, zijn we al tevreden. Want de rijken, die zorgen er wel voor dat ze niets te kort komen. Maar in dit project is er tenminste een tastbaar resultaat met een klein voordeel voor ons.

Hier in de buurt kan je maar beter geen kwaad woord zeggen over het project, want dan ziet men je als een tegenstander van Jovenel. Alles heeft een politieke dimensie gekregen. Als je je op een bijeenkomst kritisch zou durven uitlaten over het project, kan je er zeker van zijn dat de aanhangers van Jovenel er een vechtpartij van maken. We hebben met onze federatie FEPAP een pleidooi gehouden voor de mensen die hun velden en huizen zijn kwijtgeraakt door het project. Die mensen hebben uit handen van Jovenel zelf een schadevergoeding ontvangen. Ik weet niet hoeveel mensen iets gekregen hebben en hoeveel geld het was, maar in de huidige sfeer van euforie kan je daarover beter geen vragen stellen.

Zeer recent nieuws over de plantage: bananenplantage op zoek naar tweede adem

Vrijdag 17 maart probeerde een ploeg van de krant ‘Le Nouvelliste’ de bananenplantage van Agritrans SA te bezoeken. Ze moesten vaststellen dat die er nogal verwaarloosd bij lag. De bewakingsmensen van de plantage bedreigden de journalisten en verhinderden hen foto’s te maken of te filmen. Sinds 6 juli 2016 werden geen bananen meer geëxporteerd. Zowel Alix Joseph, technicus irrigatie, die net weg reed van de plantage en later de Agritrans SA manager Pierre-Richard Joseph klinken unisono: de plantage is in omschakeling naar een nieuwe variëteit, die tot 85% extra rendement zou opleveren en resistenter zal zijn voor de gevreesde schimmelziekte ‘zwarte cercosporiose’. De toekomst zal uitwijzen of dit allemaal klopt, maar hopelijk wel. Anders zijn zowel de mensen wiens gronden in deze onderneming werden opgenomen als het Fonds de Développement Industriel, dat 6 miljoen US$ ontleende de grote pineut.

Dirk Vermeyen en Rhoddy Petit, vanuit bron Le Nouvelliste
27 maart 2017

Meer artikels uit deze rubriek