Vlaams Haïti Overleg

Toch werd het Creools slechts sinds de grondwet van 1987 als officiële taal erkend. Tot dan functioneerde het Frans feitelijk of wettelijk als enige officiële taal. De vastlegging van een officiële taal duikt voor het eerst op in de grondwet van 1918, waarin gekozen werd voor het Frans. Op dat ogenblik werd Haïti bezet door de Verenigde Staten (1915 – 1934) en was de keuze van het Frans ten nadele van het Engels een middel voor Haïti om zijn onafhankelijkheid tegenover de Verenigde Staten te benadrukken.

In de grondwet van 1964 wordt het gebruik van het Creools in de openbare diensten toegelaten aan burgers die het Frans niet machtig zijn. De grondwet van 1983 erkent twee nationale talen: het Frans en het Creools, maar nog steeds is er slechts één enkele officiële taal: het Frans. Men moet wachten op de grondwet van 1987, vooraleer het Creools, naast het Frans, wordt erkend als officiële taal. Bovendien vermeldt Art. 5: “Alle Haïtianen zijn verenigd door een gemeenschappelijke taal.” Niet toevallig wordt in diezelfde grondwet de Voodou erkend als een van de officiële godsdiensten. Onmiskenbaar erkent de grondwet dat het Creools en de Voodou bijdragen tot de Haïtiaanse identiteit.

Zoals vereist door Artikel 213 van de Haïtiaanse grondwet van 1987, ten einde de Creoolse taal vast te leggen en zijn wetenschappelijke en harmonieuze ontwikkeling toe te laten, werd uiteindelijk, 27 jaar later, op 4 december 2014 de Academie voor het Haïtiaans Creools geïnstalleerd. Zij telt op dit ogenblik 33 leden. De wet van 7 april 2014 voorziet een minimum van 33 en een maximum van 55 leden-academici. Op 5 december werd een beheerraad van 7 leden verkozen. In de begroting van 2014-2015 voorziet de regering 15 miljoen gourdes (= 230.769 euro). Men had gehoopt de Academie te installeren op 28 oktober, internationale dag van de Creoolse taal en cultuur, maar de regering heeft zo lang mogelijk het been stijf gehouden.
Tot ongenoegen van de creolofielen had president Michel Martelly op de vergadering van 1 juli 2011 van de CARICOM al voorgesteld om, naast het Engels ook het Frans, ten nadele van het Creools, te erkennen als officiële taal van de CARICOM. Blijkbaar achtte president Martelly de relaties met Frankrijk en de Internationale Organisatie van de Francofonie belangrijker dan de promotie van de volkstaal.
Voor de bevordering van het Creools in de verschillende domeinen: openbare diensten, justitie, onderwijs, cultuur,… is er nog heel wat werk aan de winkel. Over een zaak is men het in elk geval al eens: de noodzaak van een officiële spelling. Rond 1975 werkten de educatieve overheidsinstellingen het Nationaal Pedagogisch Instituut (IPN) en de Onderzoeks- en Studiegroep voor het Haïtiaans Creools (GREKA) aan een standaardisering van de spelling. Deze werd gebaseerd op het Internationale Fonetische Alfabet. Op 31 januari 1980 werd de officiële spelling per decreet vastgelegd. Als standaardwerk kan men verwijzen naar Comment écrire le créole d’Haïti (1980) van de linguïst Yves Dejean.
De eerste roman in de Haïtiaanse literatuur volledig in het Creools geschreven (nog volgens de spelling-Pressoir) was Dezafi (1975) van de bekende auteur Frankétienne. Bon Nouvél, het Creoolse maandblad, waarvan het eerste nummer onder de bezieling van de Scheutist Joris Ceuppens op 24 april 1967 verscheen, paste zijn teksten geleidelijk aan de officiële spelling aan. De grootscheepse alfabetiseringscampagne Misyon Alfa, opgericht door de Bisschoppenconferentie in 1985 en bruusk stopgezet in 1988, maakte gebruik van de officiële spelling. Sindsdien werden geen omvangrijke alfabetiseringscampagnes voor volwassenen meer op touw gezet. Over het algemeen wordt prioriteit gegeven aan het lager onderwijs voor kinderen. In de scholen wordt het Creools over het algemeen als vak onderwezen; de handboeken voor de meeste vakken zijn in het Frans.
Wat de spelling van het Creools betreft, bestaat er grote overeenstemming tussen de verschillende betrokkenen. De Academie zal echter nog knopen moeten doorhakken wat de syntaxis betreft, zoals het wel of niet aaneenschrijven van woorden. De belangrijkste verwezenlijkingen voor het Creools gebeuren echter door lokale organisaties op het terrein, zoals bijvoorbeeld de NGO SAKS (Vereniging voor Sociale Animatie en Communicatie), die lokale communautaire radio’s ondersteunt, onmisbaar voor de nog altijd talrijke analfabeten.
Een van de grote bezielers van de Academie van het Creools en tevens directeur van SAKS, Sony Esteus, overleed zeer onverwacht thuis op de avond van 1 maart 2015. Hij laat een grote leemte als drijvende kracht op het vlak van de volksradio’s in Haïti.

Bronnen:
www.alterpresse.org
http://saucopolis.hautetfort.com/archive/2012/10/12/haiti-observations-c…
http://www.potomitan.info/ayiti/saint-fort/derives.php