Dood en dood is twee

Geboorte en dood zijn de twee enige vaste waarden in het leven van iedereen, maar de manier waarop verschillende culturen die beleven, is vaak anders. Terwijl in België geboortes met de nodige baby-showers, aankondigingen, feestjes en dergelijke worden begeleid, worden sterftegevallen veel minder publiek gemaakt. Op allerlei manieren worden we afgeschermd van de dood, lakens en tenten worden direct geplaatst om slachtoffers van ongelukken te verbergen, open doodskisten zijn helemaal geen regel, en hoe vlugger de begrafenis kan plaatsvinden, hoe beter. Hieronder twee, korte persoonlijke ervaringen met de dood in Haiti, waar die héél dicht bij de mensen staat en meestal onverwachts toeslaat.

Een broer van een goede vriend heeft al van bij zijn geboorte problemen met een zwak hart. Operaties of medicijnen zijn er nooit echt aan te pas gekomen, maar de jongen heeft wel een beschermde positie binnen de familie, waarbij zware inspanningen uit den boze zijn. Op een ochtend blijft de jonge twintiger toch wel langer slapen dan normaal. Na een blik in de slaapkamer wordt het hele huishouden op stelten gezet. De jonge man wordt niet meer wakker; gestorven in zijn slaap, zo luidt de conclusie. Onmiddellijk wordt de begrafenisondernemer gebeld om het lijk op te halen en de begrafenis te organiseren. Dit betekent ook dat familie in New York op de hoogte gesteld wordt, sommige familieleden komen naar Haïti voor de begrafenis, andere sturen geld. Een kleine begrafenis kost al gauw 1000 à 1500 USD.

Wanneer iedereen in Haïti is (ruim een week na het overlijden), wordt de begrafenis gehouden, met een laatste mogelijkheid om afscheid te nemen bij de begrafenisondernemer. Maar hier beginnen de problemen: de overledene ligt in een halfopen kist met rond het hoofd een rode, plas bloed en een gapende wonde aan het hoofd. Politie en onderzoeksrechter worden er bijgehaald. Bleek nu dat de jonge man in het mortuarium zich na twee dagen plots rechtop had gezet en vroeg waar hij was, en dat hij een telefoon vroeg om naar huis te bellen. Een man die op dat moment in het mortuarium was, sloeg volledig in paniek en mepte wat volgens hem een zombie (_uit de dood opgestane mens die ten dienste staat van een voodoopriester_) was met een ijzeren staaf weer dood. Vandaar dus al het bloed en de kwetsuren aan het hoofd. In werkelijkheid was de jongeman dus eerst niet gestorven, maar in coma geraakt omwille van zijn hartkwaal, waarna hij vanzelf ontwaakt was.

De grootste fout was hier dat de familie om kosten uit te sparen geen dokter belde om de dood vast te stellen, maar zelf een foutieve diagnose stelde en de begrafenisondernemer belde die gewoon een lichaam is komen ophalen. De man in het mortuarium die dacht met een verrezen zombie te maken te hebben, zit nog steeds vast in de gevangenis zonder veroordeling.

In Europa plaatste men in de Middeleeuwen vaak een klokje aan de grafzerken met een koordje door een gaatje in de kist, zodat in het geval dat een “dode” toch weer wakker werd, hij dit klokje kon luiden zodat men hem weer kon opgraven. Ook heden ten dage gebeurt het nog wel eens dat een doodverklaarde weer wakker wordt, sommige mortuaria in West-Europa hebben zelfs reanimatieapparatuur bij de hand.

Een tante van een vriendin is de goedheid zelve, altijd bereid tot een dienst, een goed woord, een boodschap. Op een dag krijgt ze koorts, ze voelt zich niet echt goed, maar ze wil daar niemand mee lastig vallen en doet gewoon voort. Totdat ze op een dag niet meer van haar bed geraakt en men haar bijna in coma naar het hospitaal moet voeren. Suikerziekte, luidt het verdict, maar de bloedsuikerwaarden zijn al heel hoog gestegen en medicaties helpen niet meer om deze waarden te doen dalen.

Na twee dagen coma in en coma sterft ook deze tante die niemand wou lastig vallen met haar ziektesymptomen waar ze blijkbaar al twee weken last van had; ze wist zelf ook niet dat ze suikerziekte had. Toen de dokter medicijnen voorschreef, deed iedereen of hij niets gehoord had, om niet te moeten delen in de kosten. Voor de begrafenis waren er gelukkig meer mensen die bijdroegen in de kosten. Maar aangezien de middelen niet legio waren, werd de begrafenismis voor de tante gehouden samen met die voor drie andere overledenen: vier doodskisten vooraan in de kerk. Je moet dan wel even navragen welke kist van jouw overledene is. De Haïtiaanse kerken houden wel de meeste begrafenissen vroeg in de morgen zodat iedereen erbij kan zijn voordat ze om negen uur op het werk moeten zijn.

Misschien leuk om te weten dat de vice-president van een van de grootste bedrijven die op industriële wijze doodskisten maken in Haïti een Belg is.

Gerrit Matton
Port-au-Prince, Haïti
1 september 2009

Meer artikels uit deze rubriek