Het Haïtiaanse middenveld. Don Quichote in Haïti?

Wat drijft de Haïtiaanse organisaties?

In de nieuwsbrief van Maart-April 2014 gaf ik wat indrukken over de veranderingen die in Haïti aan gang zijn en zichtbaar worden, 4 jaar na de verwoestende aardbeving. De overheid levert inspanningen om een en ander te realiseren. Ze wil vooral voor een goed imago zorgen dat investeerders kan lokken. In stilte werken echter ook vele lokale organisaties van het middenveld aan heropbouw, aan capaciteitsversterking, aan verandering van mentaliteit en aan nieuwe en creatieve initiatieven. Hiermee willen ze in Haïti zelf werkgelegenheid scheppen, in eigen voedsel voorzien, lokale economische activiteiten opzetten en op termijn minder afhankelijk worden van de buitenlandse steun. In welke mate deze lokale initiatieven de interesse wekken van de overheid of inspireren tot een beleid voor versterking van de inlandse economie, blijft momenteel een wel open vraag.

Tegen welke windmolens zou Don Quichote in Haïti moeten vechten? Als er al windmolens zouden staan moeten ze bestand zijn tegen de sterke stormen die het land vaak te verduren krijgt. Toch zijn ze te vergelijken met Don Quichote, die vele bewegingen en organisaties, basisgroepen, vrouwengroepen, boerengroepen, jeugdgroepen, die onvermoeid en elk met hun eigen initiatieven vechten voor verbetering, voor gerechtigheid, voor een waardig leven. Aan initiatieven en ideeën ontbreekt het niet. Denk maar aan de vele lokale organisaties die ontstonden kort na de aardbeving in de hoop een graantje mee te pikken van de vele internationale organisaties die neerstreken. Sommigen zijn intussen alweer verdwenen. Enkele andere organisaties kregen een duwtje in de rug. De echte Don Quichotes zijn evenwel die organisaties die al jarenlang met de basis samenwerken te velde, met vallen en opstaan, en toch hun idealisme niet verliezen. Ook vandaag nog zijn er nieuwe overtuigde idealisten die het opnemen om nieuwe initiatieven te lanceren. Allemaal geloven ze rotsvast dat door hun werk een beter Haïti op een dag mogelijk zal worden. Zij geven niet op. Ze blijven in Haïti voortwerken, ook al hadden vele van deze leiders al lang een mooie job kunnen hebben in het buitenland. Chapeau voor deze Don Quichotes.

Vanwaar komen die organisaties?

Een aantal lokale organisaties, NGOs of bewegingen, ontstonden al halfweg de jaren tachtig, in de aanloop naar het einde van de dictatuur en de laatste jaren van Baby Doc (Jean Claude Duvalier, zopas overleden). De meeste initiatieven gingen van start in 1990-1991, bij de eerste embryonale tekenen van democratie na de verkiezing van Jean Bertrand Aristide tot president in 1990. De leiders waren geëngageerde burgers, oud-studentenleiders, gemeenschapsleiders. Ze werden geïnspireerd door de voorbeelden in andere Latijns-Amerikaanse landen en konden steunen op de aanmoediging van de kleine kerkelijke basisgemeenschappen (Ti Kominoté Legliz-TKL) zoals die ook in Brazilië actief waren.
Met vallen en opstaan, met periodes van hoop en vele periodes van ontgoocheling in de politieke leiders van hun land, zoeken ze naar mogelijkheden om de vele tegenstellingen en ongelijkheden te verminderen ten voordele van de arme bevolking. Ze botsen echter constant op de traditionele economische en politieke elites gesteund door internationale bondgenoten, wat zich vertaalt in regelmatig terugkerende crises en ook verklaart waarom er nog steeds geen echte dialoog is tussen het middenveld dat met de basis werkt en de overheid. Een goed bestuur en een waardige staat opbouwen lukt maar niet.
En dan slaat op 12 januari 2010 het noodlot toe. Een aardbeving die het land niet alleen letterlijk dooreenschud, maar ook figuurlijk de grote kwetsbaarheid en zwakte toont van de instellingen en van de overheid.

Gemiste kansen na de aardbeving?

De vele organisaties die al meer dan twintig jaar lang de lokale gemeenschappen begeleiden, zij zijn het die in de eerste uren de rol opnemen van reddingswerkers en helpen waar ze kunnen. Zodra de internationale organisaties in massa toestromen worden ze opzij geschoven en tellen zij niet meer mee, of ze worden ingehuurd om werk uit te voeren onder gezag van de buitenlandse organisaties. Eens te meer een ontgoocheling dat ze niet betrokken werden, dat men hen niet de kans gegeven heeft om mee aan de leiding te staan. Ze kregen ook geen kansen of er was geen aandacht voor om de Haïtianen te laten leren van deze internationale organisaties zodat ze bij een volgende ramp zelf meer initiatieven te kunnen nemen. Een zoveelste ontgoocheling, terwijl ze hoopten te werken aan een nieuw en beter Haïti na de aardbeving.

Wie zijn ze? Wat doen ze? Wat drijft hen? Hoe organiseren ze zich? Hebben zij invloed?

Maar ze laten het hoofd niet hangen. Er is nog heel veel werk te doen voor de heropbouw van het land. De organisaties nemen hun rol weer op. Ze zijn gedreven door de wil om te zorgen dat boeren en boerinnen, vrouwen, jongeren door vorming, bewustmaking en begeleiding meer kansen krijgen, en ertoe kunnen komen om zelf aan verandering in hun land te werken. Groepen samenbrengen om zo sterker te staan en bij de overheid aan te kloppen voor een beter aangepast beleid. En dat proces is bezig, traag maar gestaag.

Er zijn de vele organisaties die een betere lokale voedselvoorziening willen tot stand brengen om minder van de invoer af te hangen. Zij werken samen met de vele groepen boeren en boerinnen aan verbetering van de landbouw . Ze begeleiden en helpen de vele kleinschalige boerenfamilies om nieuwe teelttechnieken aan te leren. Ze zorgen voor betere technieken om de hellingen op een aangepaste manier te bewerken zodat erosie wordt tegengegaan en het milieu beter beschermd wordt of opnieuw gegenereerd wordt; ze promoten systemen van voederproductie voor de dieren, en dat de geiten en koeien niet meer overal los rondlopen en alle jonge planten afvreten; er is het succesvolle initiatief van Veterimed, een Haïtiaanse organisatie die een netwerk van kleine melkerijen heeft geïnstalleerd, verspreid over het ganse land, waardoor een lokale productie van melk, yoghurt en kaas is op gang gekomen. Lokale gemeenschappen hebben hierdoor meer toegang tot deze eigen producten en het dieet in de families verbetert hierdoor. In de streek van Desarmes en Verrettes wordt resine-olie geteeld, en vetiver dat gebruikt wordt voor cosmeticaproductie en stilaan een afzet vindt. Er zijn de initiatieven van fruitproductie en -verwerking zoals bvb de mango die bestemd wordt voor uitvoer of verwerkt wordt tot gedroogde vruchten, of confituur; de cassaveries die maniokbloem verwerken tot maniokbrood en er ook een heel vermarktingssysteem voor uitbouwden. De bijenteelt heeft een nieuw elan gevonden met lekkere honing en ook een goede lokale afzetmarkt. Waar voldoende irrigatie beschikbaar is wordt op grotere schaal de groententeelt uitgebreid, zo bvb in Belladère, in Hinche, in Carice. Deze initiatieven zorgen niet alleen voor een verbetering van het inkomen van de boerenfamilies. Ze zorgen er ook voor verbetering van het familiedieet en dus een betere gezondheid.

Naast landbouw is er de sector van het onderwijs met zeer grote noden en, hoewel het tot prioriteit van de regering werd uitgeroepen bij het aantreden van Martelly, is er weinig verandering in de sector van het openbaar onderwijs. Sommige van de vele private scholen (90% van het onderwijs is privaat onderwijs) investeren stilaan meer in de vorming van leerkrachten en in beroepsopleiding, o.a. voor toerisme. Die sector staat ook prioritair op het lijstje van de overheid, maar zelf investeert ze niet veel in die vorming.

En de opbouw van een rechtsstaat?

Er zijn een aantal stevige organisaties die opkomen voor de verdediging van de mensenrechten , de sociale en politieke, maar ook de economische en culturele rechten. Zij klagen de situaties aan van onrecht : gevangenen die al jarenlang opgesloten zitten zonder enige vorm van proces, politie die niet altijd de juiste rol speelt, burgers die geen toegang hebben tot hun rechten of kinderen die niet geregistreerd worden omdat corrupte ambtenaren geld vragen hoewel de inschrijving gratis moet zijn en verplicht is, moorden die na onderzoek geen verdere opvolging krijgen of door het ministerie van justitie ‘geklasseerd’ worden, etc… Niettegenstaande bedreigingen aan het adres van verantwoordelijken van deze organisaties, blijven ze opkomen voor het respect van de mensenrechten, voor meer gerechtigheid. Zonder een goed en correct functioneren van justitie is de opbouw van een rechtsstaat niet mogelijk.

Al de Haïtiaanse gedreven organisaties bij naam noemen zou ons te ver leiden. Het is een feit dat ze met velen zijn en elk doet zijn eigen ding. Meer samenwerking zou hen helpen om sterker te staan. Her en der ontstaan wel initiatieven, meestal nog onder begeleiding van een donororganisatie die wil investeren in dit overleg en op die manier de lokale capaciteiten tot samenwerking wil versterken. Zo heeft 11.11.11 in het kader van het Heropbouw programma 2011-2013 veel geïnvesteerd in informatie, vorming en overleg tussen de betrokken Haïtiaanse organisaties. De groep richtte nadien een ‘opvolgingscomité’ op dat dit initiatief zou verder zetten. Het is echter een traag proces, ook omdat vertrouwen opbouwen tussen organisaties veel tijd en energie vraagt.

Tot slot, wat verwachten deze organisaties van het middenveld van ons?

In de eerste plaats is het belangrijk voor hen te weten dat ze niet alleen staan. Onze solidariteit is heel belangrijk om hen te blijven bemoedigen en te laten voelen dat ze niet alleen staan, dat ze op de goede weg zijn. Die solidariteit moet niet uitsluitend in geld uitgedrukt worden. Natuurlijk is er nog heel wat financiering voor hen nodig, zeker omdat de overheid (nog) niet over de brug komt. Wat ze evenwel ook vragen is om hen te helpen hun overheid onder druk te zetten om naar het middenveld te luisteren. Komen tot overleg en dialoog en horen wat de bevolking wenst en vraagt en voorstelt. Zorgen dat de overheid oog heeft voor de resultaten die de organisaties met hun eigen initiatieven behalen om bijvoorbeeld een lokale economie op gang te brengen.
Via het netwerk van het Europees Haïti Overleg (www.coordinationeuropehaiti.eu) wordt deze boodschap van de Haîtianen doorgegeven aan de EU, in de hoop dat zij druk kunnen uitoefenen op de Haïtiaanse overheid om werk te maken van een goed bestuur.

Intussen vechten de Don Quichotes van Haïti met al hun energie en weerbaarheid voor voor een beter Haïti.

Greet Schaumans
18 oktober 2014

Meer artikels uit deze rubriek