Het belang van de Slag van Vertières

Op 17 november 2019 organiseerde de Haïtiaanse Ambassade in Brussel een conferentie met Meester Eric Sauray en Professor Philippe Rachon naar aanleiding van de herdenking van de Slag van Vertières. Op 18 november 2019 organiseerde het Collectif Haïti de France een gelijkaardige conferentie in Parijs met Dr. Antoine Fritz Pierre en Professor Marcel Dorigny. Het is duidelijk dat de Haïtiaanse revolutie een bijzondere plaats inneemt in de geschiedenis.

De Slag van Vertières

De helden van Vertières

Vertières is gelegen vlakbij Cap Haïtien (eertijds Cap Français en hoofdstad van de Franse kolonie Saint Domingue). Het Franse leger, door Napoleon uitgezonden om de slavernij in de kolonie te herstellen, had zich teruggetrokken in Vertières. Daar had de beslissende slag van de Haïtiaanse revolutie plaats. De Franse generaal Charles Leclerc, eerder bezweken aan de gele koorts, was opgevolgd door generaal Donatien de Rochambeau. Na de gevangenneming van generaal Toussaint Louverture door de Fransen, stond generaal Jean-Jacques Dessalines aan het hoofd van het slavenleger. De held van Vertières was ongetwijfeld de Haïtiaanse officier Capois-la-Mort die zijn manschappen onophoudelijk ten aanval opriep. Na de Slag van Vertières op 18 november 1803 verliet wat overbleef van het Franse leger de gewezen kolonie. Dessalines gaf de Fransen 10 dagen tijd voor een Frexit. Een nauwkeurig verslag van de gebeurtenissen kan men vinden in het boek “Histoire d’Haïti” van de geschiedschrijver Thomas Madiou. Op 1 januari 1804 riep Haïti eenzijdig de onafhankelijkheid uit; de Onafhankelijkheidsverklaring werd door de generaals van het zegevierende slavenleger ondertekend. De kolonie Saint Domingue werd herdoopt tot de Republiek Haïti.

Erkenning van de onafhankelijkheid

In de geschiedenis neemt de onafhankelijkheidsstrijd van Haïti een speciale plaats in omdat die samen hing met een strijd voor de afschaffing van de slavernij. De andere kolonies in Amerika bevochten hun onafhankelijkheid vooral om economische redenen. Over het algemeen bevochten de kolonisten hun onafhankelijkheid tegenover het moederland omwille van onvrede met de hoge taksen en de handelsbeperkingen.

De Verenigde Staten riepen in 1776 de onafhankelijkheid uit. Er volgde een onafhankelijkheidsoorlog, waarbij de Fransen de revolutionairen te hulp kwamen. Bij de slag van Yorktown, Virginia, in 1781 blokkeerden Franse schepen de haven. Rochambeau (die in 1803 het onderspit zou delven in de Slag van Vertières) was er vleugeladjudant van zijn vader generaal Rochambeau, die er samen met de Amerikaanse revolutionairen, het Britse leger versloegen. Bij een verdrag in 1783 erkende Groot-Brittannië uiteindelijk de onafhankelijkheid van de Verenigde Staten, hetzij 13 gewezen kolonies.

Haïti daarentegen zou tot in 1838 moeten wachten voor een eerste erkenning als onafhankelijke staat. Dit gebeurde in een verdrag met Frankrijk en er was een belangrijke voorwaarde. Van de onafhankelijkheidsschuld, door de Franse koning opgelegd in 1825, had Haïti al 30 miljoen goudfranken betaald. In het verdrag kende Frankrijk een korting van 30 miljoen toe op voorwaarde dat Haïti zich engageerde de resterende 90 miljoen te betalen (wat Haïti ook zou doen). Na de erkenning van de staat Haïti door Frankrijk volgde een erkenning door Vaticaanstad. Voor de erkenning door de Verenigde Staten zou Haïti tot 1865 moeten wachten, tijdens de Amerikaanse burgeroorlog. De afschaffing van de slavernij in 1865 door de regering van Lincoln gaf het leger van het Noorden een belangrijk voordeel tegenover het Zuiden.

Belang van Vertières

Tot nu toe wordt er in het Franse geschiedenisonderwijs weinig aandacht besteedt aan Vertières. Men heeft de neiging het belang van deze slag te minimaliseren, o.a. omdat twee derde van de Franse soldaten bezweken was aan de gele koorts en het slavenleger werd gesteund door de Britten met wapenleveringen en een zeeblokkade.

Britse schepen beletten de aanvoer van verse Franse troepen. Na de slag van Vertières werd generaal Rochambeau trouwens op zee onderschept door de Britten, die hem 9 jaar lang zouden gevangenhouden. (Rochambeau zou uiteindelijk het leven laten in 1813 als generaal van Napoleon in de Slag van Leipzig).

Het is een feit dat Napoleon zich na Vertières genoodzaakt zag zich op de oorlogen in Europa te concentreren. In 1803 verkocht hij Louisiana voor 15 miljoen toenmalige dollar aan de Verenigde Staten, die daarmee hun grondgebied verdubbelden. Het was een gebied van 2.144.476 km² van de Mississippi in het Zuiden tot de Grote Meren in het Noorden (en dus veel uitgestrekter dan de huidige staat Louisiana).

De Spaans-Franse vloot werd in 1805 vernietigd bij de Slag van Trafalgar. Tijdens de volgende honderd jaar zou Groot-Brittannië de golven beheersen (“Brittania rules the waves”).

Broederstrijd in Haïti

Dessalines wordt in september 1804 door zijn generaals tot keizer gekroond. De onvrede met zijn beleid groeit echter en op 17 oktober 1806 komt hij bij een hinderlaag om het leven. Ook Capois-la-Mort, de held van Vertières, wordt door tegenstanders van Dessalines uit de weg geruimd.


In 1807 valt de jonge staat uiteen. Het Noorden wordt een koninkrijk, bestuurd door Henry Christophe. Het Zuiden wordt een republiek onder Alexandre Pétion. Beiden waren generaals onder Dessalines.


In 1820 wordt Haïti weer verenigd onder president Jean-Pierre Boyer. Het is Boyer die in 1825 onder druk van Frankrijk aanvaardt de Franse kolonisten schadeloos te stellen door middel van het afbetalen van de “dette de l’indépendance” van 150 miljoen goudfranken.


Volgens Professor Marcel Dorigny bedroeg de onafhankelijkheidsschuld 10 % van de schatting van de waarde van de plantages. Frankrijk liet het uitschijnen als een goede regeling. In de Nationale Archieven van Frankrijk kan men vandaag nog de registers raadplegen waarin per parochie werd opgenomen hoeveel de infrastructuur van de plantages waard was en hoeveel de eigenaars werden vergoed. Het valt op te merken dat vele plantage-eigenaars in Frankrijk verbleven en hun plantages door ondergeschikten lieten beheren. In de registers vindt men enkel de materiële infrastructuur terug; over de slaven wordt niets vermeld.

De pen of het zwaard?

L’écrivain et académicien Dany Laferrière, membre de la Commission du Dictionnaire de l’Académie Française. (Crédit:LaPresse.ca)

De Haïtiaanse schrijver Dany Laferrière bracht het merendeel van zijn leven in Canada door, op de vlucht voor het regime van de Duvaliers. In 2013 werd hij verkozen tot lid van de Académie Française. Afgelopen jaar deed hij een poging om “Vertières” te laten opnemen in de 9e editie van de “Dictionnaire de l’Académie Française”. Aangezien “Vertières” een eigennaam is kan deze niet worden opgenomen als trefwoord, maar wel als verduidelijking van een trefwoord zoals “Victoire” of “Défaite”. Volgens Dany Laferrière zou “Vertières” kunnen worden opgenomen als verduidelijking bij het trefwoord “Vaillant”. Voorlopig kan enkel de 8e editie van het woordenboek online worden geraadpleegd. Aan de 9e editie wordt nog gewerkt.


Op 21 mei 2001 stemt het Franse Parlement de Wet-Taubira, genoemd naar Christiane Taubira, volksvertegenwoordiger uit Guyane. Het eerste artikel erkent de slavenhandel en de slavernij als misdaden tegen de mensheid. Het tweede artikel gaat over de noodzaak van de behandeling van dit thema in het onderwijs en het wetenschappelijk onderzoek. (De wet bevat 5 artikels.)


In 2006 kiest Frankrijk 10 mei als jaarlijkse herdenkingsdag van de afschaffing van de slavernij.


In april 2003, ter gelegenheid van de herdenking van de dood van Toussaint Louverture 200 jaar geleden, start de toenmalige Haïtiaanse President Bertrand Aristide een campagne voor de terugbetaling van de onafhankelijkheidsschuld door Frankrijk aan Haïti. De 150 miljoen goudfranken van toen worden geraamd op 21 miljard huidige Amerikaanse dollar.


In Frankrijk wordt nog druk gedebatteerd over de uitvoering van de Wet-Taubira. Vergelijk daarmee de debatten In Nederland over de “Gouden eeuw” of in België over de nalatenschap van Leopold II.

Bronnen: