In Port-au-Prince hebben banken, winkels en fysieke bedrijven limieten gesteld aan persoonlijke contacten en blijven maskers verplicht. Maar veel mensen in de straten van de hoofdstad gedragen zich net alsof er geen coronavirus is en negeren de mondmaskerplicht en sociale afstandsrichtlijnen van de autoriteiten.
“Toen ik zag hoe hard de pandemie een aantal andere landen aanpakte, dacht ik dat het ons land binnen een paar weken zou vernietigen”, vertelt Jacob, een vierentwintigjarige student uit Port-au-Prince, die zijn naam vertrouwelijk wil houden uit angst voor de publieke reactie.
Arme Haïtianen en Haïtianen met een laag inkomen, van wie velen afhankelijk zijn van dagelijkse, nauwe contacten om benodigdheden zoals voedsel te kopen, zouden nooit voldoende sociale afstand kunnen nemen, meldde The Haitian Times in april. Dus toen Jacob de dagelijkse statistieken over coronavirusgevallen van het Ministerie van Volksgezondheid en Bevolking (MSPP) van Haïti volgde, verwachtte hij en vele anderen een hoog aantal gevallen.
Maar zes maanden na de pandemie spreken en doen veel bewoners alsof het coronavirus in Haïti is gekomen en gegaan. Volksgezondheid en medische experts blijven onderzoeken waarom de tol zoveel lager is dan verwacht. “Er zijn nog steeds elke dag mensen die positief testen na overdracht binnen de gemeenschap, maar we hebben vrij lage cijfers gezien”, zei Elizabeth Campa, senior gezondheids- en beleidsadviseur voor de ngo Zanmi Lasante, de Haïtiaanse dochteronderneming van Partners in Health, begin september.
In april voorspelden volksgezondheidsdeskundigen dat er tegen mei 1000 doden per dag zouden vallen in Haïti, waar meer dan 11 miljoen mensen wonen. Maar de cijfers die door de regering zijn geregistreerd, komen bijlange niet in de buurt van deze niveaus. Volgens MSPP heeft Haïti sinds maart tot nu niet meer dan 220 sterfgevallen als gevolg van het coronavirus gemeld en 8.646 bevestigde gevallen op 22 september. De curve van Haïti, die de groei in het totaal aantal gevallen laat zien, begon medio juli te stabiliseren. Het land heeft sinds 15 juli niet meer dan 100 nieuwe gevallen op één dag geregistreerd. Op het hoogtepunt van de pandemie in april en mei registreerde Zanmi Lasante tot 300 gevallen per dag. Die cijfers zijn volgens Campa de afgelopen vier maanden echter aanzienlijk gedaald.
Medische experts van Zanmi Lasante en andere zorgverleners blijven onderzoeken waarom de coronaviruscijfers niet in de buurt komen van de oorspronkelijke voorspellingen. Hoewel hun theorieën niet overtuigend zijn, hebben ze de leeftijdspiramide, het klimaat en de specifieke stam van het virus waarmee Haïtianen zijn besmet, geïdentificeerd als factoren die een rol zouden kunnen spelen.
De economische tol
Hoewel levens zijn gespaard, heeft de pandemie toch een enorm banenverlies en toenemende voedselonzekerheid veroorzaakt. In maart, nadat Haïti zijn eerste geval had geregistreerd, sloot de regering fabrieken, luchthavens en scholen om de verspreiding te beperken. Textielfabrieken en luchthavens zijn sindsdien heropend, terwijl leraren en studenten in augustus terug naar de klas konden. Maar de gecombineerde tol van de politieke onrust van afgelopen najaar en het coronavirus – die beide de economische activiteit onder druk zetten – hebben de financiën van de ouders uitgeput. “Veel ouders zijn nu failliet en hebben geen geld meer om voor scholingen te betalen”, zegt Jimmy Pierre, een schoolbeheerder in Kenscoff, een bergachtige gemeente die tien kilometer ten zuidoosten van de hoofdstad ligt.
Overheidsbeperkingen die tot juli van kracht waren, zoals passagierslimieten op taptaps (kleine busjes) en het aantal marktdagen buiten, knipten in de inkomsten. Onregelmatige regenval sinds eind maart en beperkte toegang tot landbouwproductiemiddelen, leidden tot hogere prijzen van het basisvoedsel. Volgens een rapport van het Famine Earning Warning System Network (FEWS Net) waren de graanprijzen deze zomer ongeveer 80% hoger dan het vijfjarig gemiddelde. Financiële transferts van de diaspora- een belangrijke bron van inkomsten, goed voor ongeveer 34% van het BBP van Haïti – daalden met 9% in vergelijking met 2019, volgens ditzelfde FEWS Net-rapport.
Het Global Network Against Food Crises, een entiteit van de Europese Unie en de Verenigde Naties, meldde in september dat maar liefst 4 miljoen mensen in Haïti met acute voedselonzekerheid te maken hebben gehad sinds COVID-19, een stijging ten opzichte van de 3,7 miljoen voor heel 2019. De sociale onrust nam af tussen april en juni. Maar de auteurs van het rapport voorspelden dat de onrust tot begin 2021 zou verergeren als gevolg van de verslechterende economische situatie.
Bewustwording creëren, capaciteit opbouwen
Jacob, de student in Port-au-Prince, zei dat de autoriteiten in het voorjaar de veiligheidsboodschappen goed hadden verspreid. ‘Ik heb een paar gezichtsmaskers gekocht, en desinfecterend middel,’ vertelt Jacob. “Het werd een gewoonte om mijn handen vaak te wassen.” Jacob voegde eraan toe dat hij zich zal aanpassen aan de nieuwe toestand van het dragen van maskers en persoonlijke hygiënemaatregelen.
Maar zes maanden nadat Haïti zijn eerste coronaviruszaak registreerde, draagt de meerderheid van de mensen geen maskers meer, aldus dr. Marie Deschamps, adjunct-directeur van GHESKIO. Deze organisatie hielp de speciale commissie ingesteld door president Jovenel Moïse om te reageren op COVID-19.
Verkeerde informatie over het coronavirus heeft zich verspreid via sociale mediaplatforms. Gezondheidswerkers hadden vaak te maken met fysieke bedreigingen in plaats van bezorgdheid over de verspreiding van het virus. Coronaviruspatiënten werden zelf ook geconfronteerd met de dreiging van fysieke vergelding.
Als reactie hierop kwamen lokaal groepen zoals ‘Faith in Action’, een netwerk van religieuze leiders in actie en verkozen functionarissen in het Noordoosten van Haïti. Faith in Action verspreidde educatieve berichten over sanitaire praktijken via de radio en op openbare markten. De groep levert ook een gezamenlijke inspanning om medeleven en goede zorg voor de geïnfecteerden aan te moedigen, zegt François Pierre-Louis, directeur van ‘Faith in Action International’ in Haïti.
Het engagement en de inspanningen van deze groep hebben in het Noordoosten meer dan 35.000 mensen bereikt. Mensen voorlichten over hoe het virus wordt verspreid, heeft de bestaande spanningen helpen verminderen, zei Pierre-Louis. Terwijl gemeenschapsleiders, ngo’s en overheidsinstanties berichten verspreidden, verhoogden zorgorganisaties hun capaciteit. In maart hadden gezondheidsinstellingen in Haïti naar schatting 124 bedden voor intensieve zorg, met 62 beademingsmachines voor de ernstig zieke patiënten.
Bijdragen van de non-profitorganisaties Mission of Hope en USAID hebben sindsdien gezorgd voor 135 extra ventilatoren, zei Deschamps. En ongeveer 1.350 ziekenhuisbedden voor COVID-19-patiënten zijn landelijk beschikbaar, hoewel niet overal intensieve zorg wordt aangeboden.
“De meeste van de geïdentificeerde COVID-19-patiënten die de gezondheidscentra in Haïti bezochten, vertoonden milde symptomen en hadden geen beademingsapparatuur nodig”, zei Deschamps.
Haïtianen die dit voorjaar het coronavirus serieus namen, erkenden hoe moeilijk het was om volksgezondheidsprotocollen te volgen. Een vrouw, een 22-jarige rechtenstudent uit Port-au-Prince die zichzelf identificeerde als Yasminah, zei dat haar oudere broer, met wie ze samenwoont, een politieagent is. Ondanks het nemen van voorzorgsmaatregelen werd hij ziek, zei Yasminah, die vroeg om haar achternaam niet openbaar te maken uit angst voor publieke reacties. Yasminah wist hoe moeilijk het was om vrienden uit de buurt te mijden, die zich onder grote groepen mensen mengden. Ze was verrast dat Haïti niet meer gevallen van coronavirus registreerde. Positieve gevallen leken haar zo zeldzaam dat Yasminah zich afvroeg hoe echt het virus is. ‘Aanvankelijk twijfelde ik er niet aan,’ zei Yasminah. “Maar bij de manier waarop de dingen zijn geëvolueerd, stelde ik me vragen.”
Potentiële factoren achter de verspreiding van COVID-19
Medische experts hebben nog geen duidelijk antwoord op de vraag waarom het aantal gevallen en slachtoffers de oorspronkelijke voorspellingen niet hebben gehaald.
Het lage officiële sterftecijfer van Haïti is waarschijnlijk een onderschatting, zei dr. Mary Clisbee, onderzoeksdirecteur bij Zanmi Lasante. Maar de cijfers zouden veel hoger kunnen zijn en nog steeds niet in de buurt komen van de oorspronkelijke voorspellingen, zei ze. In Haïti zijn sinds 8 augustus niet meer dan vijf doden gevallen op één dag.
De jonge bevolking van Haïti is een mogelijke theorie die de ernst van COVID-19 heeft verzacht, zei Clisbee. Wereldwijd neemt het risico om te overlijden aan het coronavirus aanzienlijk toe met de leeftijd. Ongeveer 54% van de bevolking van Haïti is jonger dan 25 jaar, met een gemiddelde leeftijd van 23 jaar. De wereldwijde gemiddelde leeftijd is meer dan 30 jaar oud.
Zanmi Lasante heeft meerdere studies uitgevoerd, in verschillende stadia van ontwikkeling. Volgens Clisbee worden in een intern onderzoek dat gaande is, demografisch klinische kenmerken en resultaten van COVID-19-patiënten onderzocht. De specifieke coronavirusstam die Haïtianen heeft geïnfecteerd, zou ook in tegenspraak kunnen zijn met de relatief lage aantallen van het land. Een andere factor zou het voordeel van kruis-immunisatie van bestaande vaccins kunnen zijn, voegde Clisbee eraan toe, hoewel er nog geen wetenschappelijk bewijs bestaat om deze theorieën te ondersteunen.
In de afgelopen zeven jaar heeft de Haïtiaanse regering routinematig kindervaccins geïntroduceerd tegen pneumokokken (longontsteking), luchtweginfectie en andere ziekten zoals difterie, hepatitis en kinkhoest.
Wetenschappers hebben ontdekt dat warmere temperaturen de verspreiding van het coronavirus kunnen vertragen. Maar warm weer kan het virus wel niet doden. Maar Clisbee uitte scepsis dat deze factor alleen de oorzaak was van de lage cijfers voor Haïti, daarbij verwijzend naar hoge sterftecijfers in het zuiden van de VS bijvoorbeeld. Ter vergelijking: de staat Florida kende tussen 20 augustus en 7 september 20 opeenvolgende dagen met ten minste 50 doden door het coronavirus.
Ondanks de geleidelijke toename van de overvolle bevolkingscentra in Port-au-Prince, waar het bijna onmogelijk is om sociale afstand te bewaren, leeft de meerderheid nog steeds in een landelijke omgeving. Ongeveer 60% van de bevolking van Haïti leeft landelijk, waarvan 25% extreem landelijk, legde Campa uit, over de spreiding van de bevolking in Haïti.
Het testen is ook beperkt, zei Campa, gezien het tekort aan chemicaliën en cartridges die nodig zijn voor het testen van polymerasekettingreacties (PCR) bij het detecteren van de aanwezigheid van coronavirus-antilichamen. Dit heeft het moeilijk gemaakt om de werkelijke tol van het virus in te schatten. Maar vanaf begin september, voegde ze eraan toe, was de wijdverspreide houding onder veel Haïtianen dat het virus was gekomen en verdwenen.
Yasminah, de rechtenstudent, is een van de vele Haïtianen die vertelden dat ze natuurlijke medicijnen hebben gebruikt om hun immuunsysteem te versterken. Haïtianen gebruiken al lang natuurlijke ingrediënten zoals zonnebloemblaadjes en gemberwortel, onder andere om kruidenthee te maken en griepachtige symptomen te voorkomen.
Dr. Ralph Ternier, programmadirecteur van Zanmi Lasante, zei dat het nog te vroeg is om een onweerlegbaar voordeel te claimen van een COVID-19-behandeling. Hij zei echter dat kruidenthee een aanvulling kan zijn op maatregelen zoals het dragen van een masker en sociale afstand nemen.
In een onderzoek in mei ontdekten onderzoekers van de National Taiwan University dat dieettherapie en kruidengeneeskunde een aanvulling kunnen zijn op preventieve maatregelen. De bevindingen moeten echter nog worden gevalideerd door experimenten met COVID-19-patiënten.
GHESKIO blijft hypothesen onderzoeken over de ernst van het coronavirus in Haïti. Deschamps haalde leeftijd en reeds bestaande aandoeningen aan als factoren die de ernst van de ziekte in een bepaalde populatie kunnen beïnvloeden.
De weg voor ons
De hemel is misschien nog niet helemaal uitgeklaard in Haïti als het gaat om COVID-19. “Er zijn discussies geweest door deskundigen op het gebied van infectieziekten over de hele wereld dat we dit najaar misschien een nieuwe golf te zien krijgen”, zei Campa, die opmerkte dat de scholen onlangs zijn heropend en de normale activiteiten in Haïti zijn hervat.
Gebrek aan financiering van donoren heeft een negatieve invloed gehad op het vermogen van Zanmi Lasante om test- en beschermende uitrusting te leveren aan gezondheidswerkers, waardoor zorgorganisaties zich niet kunnen voorbereiden op toekomstige pandemieën, zei Campa.
NGO’s, die meer dan 85% van de scholen en 70% van de gezondheidszorg in Haïti beheren, worden ook in de toekomst met onzekerheid geconfronteerd als gevolg van COVID-19.
Volgens Skyler Badenoch, Chief Executive Officer van Hope for Haiti, zamelt zijn organisatie in een jaar $ 600.000 in via persoonlijke fondsenwervende evenementen. Hope for Haiti ondersteunt onder meer scholen die meer dan 7.200 kinderen in 24 gemeenschappen van dienst zijn. In plaats van de gebruikelijke persoonlijke evenementen, zei Bardenoch: “Wat we uiteindelijk deden, was het creëren van nieuwe inkomstenkansen met online concerten, online veilingen en virtuele evenementen.”
Een van die evenementen is de virtuele proeverij en viering “Cheers to Haiti”, die op 14 oktober werd gehouden in samenwerking met LS Cream Liqueur. Hoewel Bardenoch optimistisch was, zei hij dat het onduidelijk blijft of deze virtuele evenementen Hope for Haiti in staat zullen stellen haar doelen inzake fondsenwerving te halen.
Marie Victoire Alexis, 24 jaar en van Croix-des-Bouquets, gaf aan dat er nog steeds bezorgdheid is over de nadelige effecten van het coronavirus. Maar mensen maken zich nog meer zorgen over de aanhoudende politieke onrust en onzekerheid, zei ze.
Haïti wordt deze zomer geplaagd door toenemend bendegeweld. Alleen al in de afgelopen maand heeft de protesterende politie Port-au-Prince geblokkeerd, leraren hebben geprotesteerd tegen lage lonen en slechte arbeidsomstandigheden en studenten hebben geprotesteerd tegen schietpartijen – dit allemaal tegen de achtergrond van de wereldwijde pandemie.
“De onzekerheid is nu echt groot hier in Haïti”, zei Alexis. “Veel mensen zijn bezorgd of bang over wat er gaat gebeuren of wat er daarna komt.”
Samuel Louis leverde deze bijdrage vanuit Port-au-Prince, Haïti.
door Sam Bojarski en Samuel Louis in Haitiantimes.com