Auteur: Colette Lespinasse, COEH, 8 januari 2021,
vertaald door René Haentjens
Bron: https://www.coeh.eu/fr/11-ans-apres-le-tremblement-de-terre-du-12-janvier-2010-haiti-est-elle-sortie-des-decombres/
Na de aardbeving van 12 januari 2010 schreef universiteitsprofessor Myrtha Gilbert een boekje met de titel “La Catastrophe n’était pas naturelle” (De catastrofe was geen natuurramp). Ze wilde de aandacht vestigen op het feit dat de vele verloren mensenlevens en vernielingen van eigendommen als gevolg van deze tragische gebeurtenis niet toevallig waren, noch verband hielden met de bewegende aarde, maar wel van een slechte en onrechtvaardige politiek-economische en sociale organisatie, die de natuurwetten verwaarloost en de bevolking van dit land minacht.
Al snel begon men te praten over de “WEDEROPBOUW” van Haïti, zonder fundamenten te leggen, zonder enige kritische reflectie over de oorzaken van deze tragedie, zonder het probleem van sociale uitsluiting aan de orde te stellen en vooral zonder een breed maatschappelijk aanvaard plan voor de nieuwe oriëntaties die deze wederopbouw moesten leiden. De experts die naar Haïti waren toegestroomd en die, zonder de burgers te raadplegen, het beruchte actieplan voor het herstel en de ontwikkeling van Haïti (PARDH) hadden voorbereid, legden al te snel de nadruk op de fysieke wederopbouw die moest plaatsvinden en die naar schatting enkele miljarden dollars zou kosten. Inderdaad, op papier hadden ze het over een “radicale territoriale, economische en sociale hervorming” met een duidelijke voorkeur voor het behoud van de steun aan terugkerende projecten van grote internationale instellingen gericht op exportlandbouw, de ontwikkeling van vrijhandelszones en het toerisme. Er werd echter niets gezegd over politieke hervormingen of over het bestuur gekenmerkt door sociale uitsluiting. De inhoud van het plan werd niet algemeen bekendgemaakt en de burgers begrepen niet echt welke route het land na zoveel vernietiging wilde inslaan. Het proces is aan de Haïtiaanse bevolking volledig voorbijgegaan. Na elf jaar heeft niemand enig idee waar we met dit plan staan.
Veel beloften, veel internationale conferenties hier en daar, met de “groten” van deze wereld, om geld in te zamelen voor de wederopbouw. Miljarden dollars werden toegezegd; een deel ervan werd uitgekeerd door genereuze of geïnteresseerde donoren, soms om de kosten van hun eigen operaties te dekken of om “een onrechtvaardige schuld” terug te betalen die in het verleden door corrupte autoriteiten namens Haïti was aangegaan.
Enkele zeldzame stemmen wezen erop dat de fysieke wederopbouw van Haïti gepaard moest gepaard gaan met een mentale, filosofische, morele en ethische wederopbouw, waarbij de fundamentele waarden die de sociale organisatie zouden moeten leiden, de relatie van de staat met zijn burgers, sterk moest worden benadrukt en toegepast. De aardbeving was een kans om de Haïtiaanse staat weer op te bouwen, zijn bestuur methode te herzien vanuit een rechtvaardig perspectief, instellingen en organisaties weer op te bouwen op basis van nieuwe principes, om nieuwe normen op te stellen voor een ander beheer van het land voor zijn inwoners, efficiënter en eerlijker.
Maar deze stemmen werden niet gehoord. De maatschappelijke organisaties die dit soort eisen en projecten onderschreven, om de wijken te reorganiseren, decentralisatie, het recht op fatsoenlijke huisvesting, herziening van de rol van de staat en zijn instellingen, een andere manier om middelen te verdelen, sociale inclusie, de bevordering van waarden zoals gelijkheid, solidariteit, non-discriminatie enzovoort, werden genegeerd.
In plaats van de wederopbouw van Haïti waren we getuige van het versterken van een onrechtvaardig, corrupt systeem dat de soms illegale verrijking van machtige groepen bevoordeligt, ten koste van een in toenemende mate verarmende bevolking.
Er zijn inderdaad enkele acties ondernomen, sommige openbare gebouwen zijn hersteld, sommige slachtoffers van de aardbeving konden terecht in sociale woningen gebouwd door ngo’s, anderen hebben hun economische activiteiten kunnen hervatten dankzij de welgekomen solidariteit. Maar dat was niet genoeg om een land te heroriënteren na zoveel verwoesting. En deze initiatieven, hoe nobel ze ook zijn, kwamen vaak uit de lucht vallen, omdat ze geen deel uitmaakten van een algemeen plan om het land weer op te bouwen. In plaats van de volkswijken opnieuw in te richten om ze waardiger en aantrekkelijker te maken, zagen we een wildgroei aan arme wijken in de hoofdstad en in de grote steden van het land. Zelfs wijken die ooit als woonwijken werden beschouwd zagen we veranderen in sloppenwijken. De bouw van anarchistische constructies, zonder respect voor de normen, is niet gestopt en de staat is niet in staat de bouwregels af te dwingen. De overheid heeft de controle verloren in veel wijken en gewapende groepen leggen er om verschillende redenen hun eigen wetten op.
In plaats van decentralisatie en een goede verbinding tussen stad en platteland, zagen we een massale migratie naar de steden en een totale verwaarlozing van het platteland. Nieuwe leiders hebben de macht overgenomen met grote steun van de “internationale gemeenschap” en machtige economische groepen hebben zichzelf de taak gegeven om het onrechtvaardig systeem dat Haïti al meer dan twee eeuwen beheerst, in stand te houden. Hoe kunnen we de aanwezigheid begrijpen, gedurende meer dan vijftien jaar (2004 tot nu), van verschillende internationale missies van de Verenigde Naties, met als doel “Haïti te stabiliseren” of “zijn instellingen te hervormen”? Ondanks de miljarden die zijn uitgegeven aan het onderhoud van deze missies, met verschillende namen (MINUSTAH, MINUHJUST en nu BINUH), zijn de Haïtiaanse instellingen zwakker geworden. Getuige: de veiligheidssituatie in het land, met een ongeorganiseerde politie en de toename van gewapende groepen, een disfunctioneel rechtssysteem dat al meer dan een jaar verlamd is, de verslechtering van de voedselonzekerheid die nu de helft van de bevolking treft, de toegenomen armoede en de verslechtering van de menselijke ontwikkelingsindex (in 2020 stond Haïti op de 169e plaats van de 189 geclassificeerde landen) en de versnelde achteruitgang van het milieu. In plaats van de wederopbouw na de aardbeving van 12 januari 2010 zijn we getuige van de versterking van de CHAOS in Haïti.
Elf jaar na de aardbeving gaat het proces van de vernietiging van Haïti door en niet dat van de wederopbouw. Het is alsof de Haïtiaanse bevolking nog steeds onder het puin leeft, net zoals op de eerste dag van de ramp.
WAT TE DOEN?
“Si tous les rafistolages n’ont pas tenu, c’est que le temps est venu de reprendre tout l’ouvrage avec le fil et au crochet d’un autre âge” (Als al het knutselen niet baat, dan is het tijd om de hele klus te hernemen, met naald en draad van een andere tijd), schreef een Haïtiaanse dichter. Het land zal niet uit dit puin te voorschijn komen zonder een nieuwe duidelijke richting voor de reorganisatie van de staat, met een vastberaden team dat deze nieuwe richting inslaat en er overeenkomstig aan werkt. Dat is wat mensen het opbouwen van een nieuwe staat noemen, dicht bij de mensen en met hun vertrouwen. Er wordt nu veel gepraat over de “afbraak van Haiti”, maar de tekens zijn nog niet erg zichtbaar, want zelfs de actoren die deze woorden spreken, zijn niet altijd consequent. Daarnaast is er een internationale gemeenschap die verbonden is aan de machtige groepen (families) in Haïti, die vastbesloten is om op dezelfde weg verder te gaan en die haar wet wil opleggen om haar blijvende aanwezigheid in het land te rechtvaardigen. Sinds eind 2020 heeft de regering, met de steun van deze “internationale gemeenschap”, erg antidemocratische mechanismen ingevoerd om een nieuwe grondwet te maken en verkiezingen te organiseren op maat, om dit systeem van sociale chaos te her bepleisteren.
Elf jaar na de aardbeving leeft Haïti nog steeds in ruïne en zoekt het zijn weg. Zal het land de nodige interne energie en solidariteit vinden die nodig is om deze uitdaging te overwinnen?